تأثير سازنده اينترنت بر اخلاق کاربران

چکيده

در اين مقاله به تأثيرات مثبت اينترنت بر اخلاق کاربران پرداخته شده است. ديدگاه اتخاذ شده در اين مقاله مبتني بر قابليت هايی است که به صورت بالقوه در اينترنت وجود دارد و می تواند سبب تسهيل ارتباطات جهاني ميان انسانها، از ميان برداشتن تبعيض ها در دستيابی به اطلاعات و در نهايت ايجاد جامعه اطلاعاتی جهانی شود. از نظر نويسندگان اين مقاله اينترنت عليرغم چهره فناوری – محور خود می تواند پديد آورنده فضايی باشد که در آن اخلاق و روابط اجتماعی افراد تقويت گردد. معمولاٌ از چنين اخلاقي با عنوان "اخلاق سازنده" ياد می شود. استفاده از اينترنت اخلاق خاص خودش را به شيوه ای خودکار در کاربرانش به وجود می آورد، کاربرانی که در هر لحظه داده يا اطلاعاتی را توليد می کنند. از اينرو "اخلاق اينترنتی" جدای از "اخلاق سازنده" نيست. مقاله حاضر با يادآوری امکان همکاري ميان اينترنت و انسان به منظور ارتقای روابط انسانی و اصول اخلاقی نگارش يافته است.

کليد واژه ها

اخلاق  – اخلاق سازنده – اخلاق اينترنتی

1. مقدمه

موضوعات اخلاقي معمولاً بر مبنای اصول فلسفی يا دينی جوامع مورد بحث و بررسی قرار می گيرند، مانند اينکه انسان بايد با پدر و مادر، همسر و فرزندان خود چگونه رفتاری داشته باشد؟ پيشرفت هايی هم که در حوزه دانش و فناوري روی می دهند، گاهی اوقات روابط ميان انسان ها و اصول اخلاقی پذيرفته شده در هر جامعه را به چالش می گيرند. اغلب در رابطه با انسان و ماشين اين ايده مطرح می شود که ماشينی شدن جامعه سبب کمرنگ شدن عواطف انسانی و سردی روابط ميان انسانها شده است. چنين ديدگاهی در نگاه اول می تواند درست به نظر برسد، اما برای دنيای امروز چندان مصداق ندارد. امروزه اينترنت و کاربردهای گوناگون آن نظير پست الکترونيکی، گروههای بحث، محاوره مستقيم يا اصطلاحاً چت فرصت های جديدی را برای آشنايی ميان کسانی که هرگز يکديگر را نمی شناخته اند، فراهم ساخته است و دوستی های جديدي را از نوع مجازی بوجود آورده است که گاهی به دوستی های واقعی ميان افراد همفکر و همعلاقه منجر می شود. بدين ترتيب می توان انقلاب اطلاعاتی و در رأس آن اينترنت را بر خلاف انقلاب صنعتی و مظاهر آن که سبب جدايي انسانها از يکديگر شد، عاملی پيوند دهنده ميان عناصر انسانی و نزديک کننده جوامع انسانی در نظر گرفت و به تعبيری در کنار هر رويداد يا تحول تکنولوزيکی می توان نتايج و تأثيرات مثبتی را نيز مشاهده نمود.

تأثير اينترنت بر روابط اجتماعی انسانها گستره ای فراتر از ابعاد فردی را در بر گرفته است تا آن حد که در هنگام وقوع بلاياي طبيعی و فجايع انسانی عاملی مهم در انعکاس عواطف و احساسات انسانی به شمار می رود. نقش راهبردی اينترنت در دو رويداد بزرگ اخير يعنی جنگ در عراق و حادثه سونامی مثال زدنی است. در هر يک از ايندو رويداد، اينترنت جدای از ايفای نقش اطلاع رسانی خود؛ رسانه ای مهم در اعلام موجوديت گروههای مختلف اجتماعی جهت حمايت از آسيب ديدگان و جلب کمکهای مردمی از سراسر جهان بود. بسياری از کاربران اينترنتی با استفاده از امکانات اين رسانه جهانی به کمک نيازمندان شتافتند.

هدف از بيان اين مطالب ارائه يا القای يک تفکر مثبت انديش يا خوشبينانه به ذهن خواننده نيست، بلکه تبيين امکان تحقق جامعه اطلاعاتی آرمانی در سراسر جهان است. شکی نيست که همه کاربران اينترنتی به ارزشها و اصول والای انساني اهميتی نمی دهند. هکرها يا راهزنان اينترنتی که با شيوه های مختلف در صدد نفوذ به نقاط مشخصی از اينترنت هستند، از همين نوع کاربران هستند. اصولاً، اينکه در اينترنت چه چيزی پسنديده است يا چه چيزی نا مطلوب است، همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد.

حتی در تعاريف قوانين بهره برداری از شبکه کامپيوتری و اينترنت همواره جلب نظر طرفهای ذينفع مطرح بوده است. گاهی اوقات جانبداری های اقتصادی از توليد کنندگان دانش و اطلاعات به حدی می رسد که ديگر "حق" يا به عبارت بهتر ارزشی برای کاربران قائل نمی شوند. اين وضعيت در جوامع اقتصادگرايی مانند آمريکا و کشورهای غربی به خوبی مشهود است. کاربران برای برخورداری از خدمات پيوسته اطلاع رسانی مجبور به پرداخت هزينه هايی هستند که چندان واقع بينانه به نظر نمی رسند. گستره اقتصاد آنقدر وسيع شده است که ديگر حوزه اخلاق را هم تحت الشعاع خود قرار داده است. امروزه ثروت و پول تنها ارزش اخلاقی پذيرفته شده در بسياری از جوامع شده و کليه روابط انسانی بر اساس همين عامل تنظيم و بر قرار می گردد.

اما در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و به ويژه اينترنت، گستره اخلاق درست از لحظه ای آغاز می شود که يک کاربر پشت رايانه شخصی خودش می نشيند و روی دگمه مرورگر اينترنتی کليک می کند تا به درون جامعه جهانی اطلاعات گام بگذارد. اينکه کسی ميهمان اينترنت باشد و برای اولين بار باشد که از اين رسانه استفاده می کند، يا از مشتريان پر و پا قرص اينترنتی يا اصطلاحاً "نرد" باشد، زياد مهم نيست. مهم اين است که همه اين افراد تحت محيطی به تبادل اطلاعات با يکديگر می پردازند که هيچ قانون يا مقرارت رسمی بر آن حاکم نيست. خوب يا بد، درست يا نادرست، بايد يا نبايد؛ همگی تعابير منحصر بفردی هستند که به ازای تک تک کاربران ميليونی يا ميلياردی اينترنت قابل بررسی و تعريف است.

در چنين فضايی تدوين هرگونه قانون و مقررات نه تنها غيرممکن به نظر می رسد، بلکه مضحک هم جلوه می کند. چيزی که ممکن است از نظر يک کاربر مطلوب و خواستنی باشد، می تواند از ديدگاه کاربر ديگری نامطلوب و ناپسند باشد. اما فصل مشترک همه کاربران از مبتدی گرفته تا پيشرفته، يک چيز است و آن "ساختن" است. همه کاربران اينترنت به نوعی در حال ساختن داده يا اطلاعات هستند. حتی کاربرانی که فقط نقش دريافت کننده يا مصرف کننده اطلاعات را دارند، در واقع به نوعی اطلاعات را در جايی مصرف می کنند و سبب ساختن چيزی در جايی ديگر می شوند. بدين ترتيب همه آنها برخودار از نوعی از اخلاق هستند که اصطلاحاً "اخلاق سازنده" ناميده می شود.

2. اينترنت: خوب، بد، زشت يا زيبا

با وجود همه مباحثی که تاکنون درباره اينترنت و پيامدهای استفاده از آن بر اخلاق کاربران مطرح شده است، هنوز به درستی نمی توان تصوير روشنی را در اين خصوص مشاهده کرد. روان شناسان و متخصصان علوم رفتاری اغلب توجه خود را بر جنبه های منفی اينترنت معطوف می نمايند. اين بيشتر بدان جهت است که اين دسته از افراد انسانها را در قالب سوژه های مطالعاتی خود در نظر می گيرند و به علت اضمحلال فزاينده بنيان های خانوادگی و ارزش های انسانی در جوامع غربی، نقش مخرب اينترنت بيشتر از نقش سازنده آن مورد عنايت محققان واقع شده است. بارزترين مصداق اين وضعيت استفاده نادرست و کنترل نشده کودکان از اينترنت و گمراهی و به خطر افتادن آنها توسط سودجويان اينترنتی است که هر چند وقت يکبار اخبار نگران کننده ای در اين رابطه از رسانه های جمعی منتشر می شود و هوشياری والدين کودکان را در استفاده آنها از اين رسانه گوشزد می شود. اما به لحاظ چند جانبه بودن پديده اينترنت، نمی توان نگرشی يک سويه به آن داشت.

به عنوان نمونه هنگامی که بحث تجارت الکترونيکی مطرح می شود، جنبه های سود آور و سرمايه ساز اينترنت بيشتر مورد توجه قرار می گيرد. حتی از سوی بسياری از مؤسسات بين المللی نظير يونسکو استفاده از اينترنت به عنوان يک رسانه ارزان قيمت و سهل الوصول جهت حل بحران های اقتصادی و فقر در جوامع توسعه نيافته توصيه می شود. کما اينکه در سخنرانی سال گذشته آقای کوفی عنان دبير کل سازمان ملل متحد استفاده از اينترنت جهت از ميان برداشتن فواصل طبقاتی در جوامع محروم و عقب مانده قاره آفريقا به عنوان سريع ترين و عملی ترين راه حل پيشنهاد شده بود.

و يا هنگامی که صحبت از تسهيم دانش به ميان می آيد، حقيقاتاً هيچ رسانه ای نمی تواند جايگزين اينترنت شود و به مثابه يک پل ارتباطی کارآمد ميان پژوهشگران در سراسر جهان عمل نمايد. در چنين حالتی آيا اينترنت خوب است يا بد؟ زشت است يا زيبا؟ اگر قدری منصفانه به اين موضوع نگاه کنيم در می يابيم که در بسياری از موارد ملاک قضاوت ما درباره اينترنت سود و زيانی است که به ما و منافع ما می رساند. چنين ديدگاهی نمی تواند يک جايگاه بی طرفانه در قبال اينترنت داشته باشد. کاربران هنگام استفاده از اينترنت به درستی در می يابند که آيا اينترنت دارد به آنها خدمت می کند يا خيانت. البته در سنين کودکی يا نوجوانی چنين تشخيصی قدری مشکل به نظر می رسد، اما با رعايت تدابير تربيتی و ايجاد امنيت لازم توسط والدين اين مشکل قابل حل است.

3. نقش اينترنت در ايجاد اخلاق سازنده در کاربران

از جمله مهم‌ترين اقداماتي كه مي‌توان از طريق اينترنت سازمان داد، عضويت استادان و متخصصان رشته‌هاي مختلف در گروه‌هاي تخصصي است. با عضو شدن كاربران اينترنت در اين گروه‌ها، آنها مي‌توانند در جريان آخرين اطلاعات موجود در رشته‌هاي تخصصي خود قرار گيرند زيرا همه اعضا در جريان پيام‌هاي علمي كه توسط يك نفر صادر مي‌شود ، قرار دارند. در شرايطي كه خطوط ارتباطي از كيفيت لازم برخوردار باشد و در ايستگاه‌هاي محل كار هر دو يا چند طرف امكانات لازم (دوربين ويدئويي ...) به سيستم اتصال داشته باشد، مي‌توانند تصوير و فعاليت‌هاي يكديگر را نيز مشاهده كنند .

هم اكنون انجام عمل‌هاي مهم جراحي به شكل هدايت از راه دور و با شركت چند متخصص كه هر كدام در گوشه‌اي از دنيا به كار مشغول هستند و مي‌توانند در يك آن ناظر عمل جراحي يا راهنمايي‌كننده آن باشند، در تعدادي از مراكز مجهز درماني متداول شده است . يكي ديگر از شكل‌هاي نسبتاً رايج اخلاق سازنده كه در سطح كشورهاي اروپاي غربي و امريكا م شهود است ، كنفرانس از راه دور می باشد كه در آن تعدادي از متخصصان (كه هر كدام در يك گوشه از كره زمين زندگي مي‌كنند) با يكديگر درباره موضوع مورد علاقه خود به تبادل نظر مي‌پردازند. اين نوع كنفرانس‌هاي الكترونيك در آينده رواج زياد ی خواه ن د يافت و احتمال مي‌رود كه در مقياس وسيعي از اهميت كنفرانس‌هاي حضوري (كه بسيار پرهزينه‌تر است) كاسته شود.

در طول چند دهة اخير، مجله‌هاي علمي، در ميان پژوهشگران، نقش ويژه‌اي در برقراري ارتباطات علمي ايفا كرده‌اند و تعداد اين مجله‌ها در سطح جهان همواره رو به افزايش بوده است. اما با توجه به گسترش شبكه اينترنت، به ويژه در طول 5 سال گذشته، به نظر مي‌رسد كه در سال‌هاي آينده نتوان افزايش تعداد اين مجلات را مانند سال‌هاي گذشته انتظار داشت. همه روزه بر تعداد پژوهشگراني كه براي انتشار نتايج پژوهش‌هاي خود از اين شبكه استفاده مي كنند، افزوده مي‌شود. آنان مي‌توانند اطلاعات توليدي خود را در اختيار تمامي افرادي كه امكان دسترسي به اين شبكه را دارند قرار دهند و از آنان نيز بخواهند، علاوه بر نظرخواهي، برايشان مدارك علمي مشابهي از همين رهگذر ارسال دارند يا با خود آنان همكاري مستمر داشته باشند.

همه اين فعاليت ها که در بستر اينترنت انجام می گيرند و به گونه نوآوري ، خلاقيت و سازندگي علمي محسوب می شوند، سبب تبلور شکل گسترده ای از اخلاق در ميان کاربران می گردد که اصطلاحاً "اخلاق سازنده" ناميده مي‌شود .

4 تعامل و همزيستي جهاني: شكل‌گيري هويت پويا

واقعيت اين است كه گسترش شبکه جهاني اينترنت فاصله‌ها را كم كرده و به ايجاد نوعي تشابه، به ويژه در جوانان، انجاميده است . اعضاي كميسيون توسعه سازمان ملل متحد گزارش داده‌اند كه در گردهمايي‌هاي خود در شهرهاي قاره‌هاي گوناگون، شاهد بوده‌اند كه جوانان خيلي شبيه به هم شده‌اند و اين شباهت، با رنگ باختن مرز جوامع و رفتن به سوي نوعي جامعه اطلاعاتي و شبكه‌اي، بيش‌تر شده است .

اما بايد توجه داشت كه به يمن گسترش وسايل ارتباطي و رسانه‌ها، جوامع مختلف اگر آگاهانه و با برنامه‌ريزي عمل كنند، مي‌توانند براي تحولات مثبت از آن استفاده كنند و به نوعي همزيستي سالم جهاني دست يابند . مبارزه با مواد مخدر در سطح جهاني، حفظ محيط زيست، همبستگي انسان‌ها، احترام به حق حيات، محترم بودن حريم زندگي خصوصي افراد، احياي حقوق مادران و كودكان، ت أ كيد بر عدالت جهاني، گرامي داشتن كرامت انسان‌ها و توجه به حقوق اقليت‌هاي ديني و اجتماعي، توسعه پايدار و اجازه مطرح شدن ساير فرهنگ‌ها و ارزش‌ها مباحثي هستند كه مي‌توانند با بهره‌گيري از همين فضاي موجود اطلاعاتي، وجه ديگري را در تعامل فرهنگ‌ها نشان دهند .

5. کثرت‌گرايي فرهنگي 

اصطلاح پديده چندفرهنگي ما را به شناسايي و حتي گرامي داشتن ديگران، درست به همان گونه‌اي كه هستند، بدون سقوط به نژادپرستي، به شكل درست آن دعوت مي‌كند . در اين عصر، كليد واژه رايج تساهل و تسامح بود. اين كليد واژه به معناي پذيرش تفاوت ميان " ما " و " آن ه ا " است اما در کاربرد امروزه خود انسانها را به بردباري در برابر تفاوت‌هاي يکديگر فرا مي‌خواند. اينترنت ، با جهان گستري چشمگير خود ، فرض را بر اعتبار همه دعاوي درباره حقيقت مي‌گذارد، بدون آن كه در چاله نسبي‌گرايي محض بيفتد. نسبي‌گرايي بيش از حد شالوده هر گونه گزاره اخلاقي و همراه آن، شالوده‌هاي اخلاقي زندگي عمومي را سست مي‌كند.

جهان‌گستري جامعه اطلاعاتي که در قالب اينترنت تبلور يافته است راه را براي كساني كه اقليت ناميده مي‌شوند و مي‌خواستند صدا ي شان شنيده شود هموار ساخته است . بنابراين، پديده چند فرهنگي كه مفهومي تناقض‌نما است هم بيانگر تنوع است و هم وحدت. تنوع لازمه جهان گستري است زيرا تجلي دلبستگي‌هاي محلي و هويت‌ها ی خاص را مجاز مي‌پندارد و در عين حال مستلزم وحدت است زيرا م روج مفهوم دهكده جهاني است. پديده چندفرهنگي را بسياري عارضه‌اي مي‌دانند كه خاص مرز ملي معيني است. در واقع، اين پديده به سرعت در حال گسترش به قلمرو بين‌المللي است. همانند نظام اقتصادي جديد، اهتمام براي نظام فرهنگي جديد تاريخ خاص خود را دارد. عصر چندفرهنگي با پيدايش اقتصاد اطلاعاتي که محصول اينترنت است نخبگان اطلاعاتي، طبقه ميانگين و به حاشيه رانده‌شدگان يا فروطبقه را جانشين طبقات پيشين اشراف، متوسط و كارگر ساخت. جامعه جهانی اطلاعاتی که شکل مجسم آن اينترنت می باشد، آرمان‌هاي تجددخواهانه را در زمينه خردورزي، نبوغ‌ هنري و فردگرايي به سود ضديت با سرمايه‌داري، تحقير اخلاق سنتي و پيروي از برابرخواهي ت ندروانه طرد كرده است .

6. جهاني شدن و حقوق شهروندي

مسلماً يک شهروند در عصر چند فرهنگي داراي حقوق و امتيازات خاصي بايد باشد. ازجمله حقوق مسلم و طبيعي آن حق دسترسي به اطلاعات است که خود منجر به ايجاد حق ديگري به نام حق استفاده از امکانات و ابزارهاي فناوري اطلاعاتي و ارتباطي است. به گونه اي که يک فرد قادر باشد آزادنه به کاوش اطلاعات بپردازد و نيازمندي هاي اطلاعاتي خود را برآورده سازد. پس از آن آزادي بيان، و مسأله امنيت حريم خصوصي افراد است. برخي از چالش هاي جديد در اين راستا عبارت است از: اداره حقوق فردي در عصر الكترونيك ، محافظت در برابر سو ء استفاده هاي الكترونيكي و اطمنيان از ايمني تعاملات از طريق زير ساختارهاي اطلاعاتي مناسب .

در هر سه دسته موارد مطروحه، عامل اخلاقي و ملاحظات اخلاقي شرط اصلي و ضامن بقاي سالم در اين عصر مي باشد. هر شهروند در ازاي خدمات و حقوقي كه از جامعه دريافت مي دارد موظف به رعايت برخي موارد مي باشد. زندگي در چنين جامعه اي نيازمند كسب يك سري يادگيري ها و رعايت آدابي(رفتارهايي) است كه انتظار مي رود هر عضو در جامعه روي خطي بدان پايبند باشد.

جهاني شدن همه چيز را تحت الشعاع قرار مي دهد و ساختار و ماهيت نظام هاي اقتصادي، سياسي و اجتماعي را متحول مي سازد. از طرفي جهاني شدن دو نسبت عمده با فرهنگ ملت ها برقرار مي کند. نخست با تشديد کثرت گرايي دروني، فرهنگ را در آستانه تجزيه شدن قرار مي دهد و سپس جهاني شدن با آغاز جهش بسوي حاکميت جهان شمول راه را براي ادغام فرهنگ هاي ملي، تحت فرهنگي جهان شمول هموار مي کند.

7. نتيجه

امروزه ورود به دنياي مجازي و يا بعبارت بهتر زندگي در محيط هاي مجازي امري بديهي به شمار مي رود. لازمه تعامل در اين محيط ها برخورداري از يکسري مهارت هاي فني و رفتاري است. از مهمترين ويژگي هاي اينترنت ايجاد پيوندهاي مناسب بين افراد در اقصي نقاط دنيا مي باشد. فصايي که درآن امکان ايجاد روابط انساني و اخلاقي ميسر است و مي تواند کانوني براي ايجاد اخلاق سازنده انسانی نيز باشد. در نهايت با نزديک کردن ملت ها به همراه تقويت تعامل و روابط انساني صحيح ميان آنها ، آرزوي ديرين بشر براي ايجاد آرمان شهر جهانی يا به عبارت ديگر جهاني شدن ميسر خواهد شد.

© کپی رایت توسط Aftabgardan کلیه حقوق مادی و معنوی مربوط و متعلق به این سایت است.)
برداشت مقالات فقط با اجازه کتبی و ذکر منبع امکان پذیر است.

نوشته شده در تاریخ: 1384/5/19 (6550 مشاهده)