چرا به میمون، میمون گفته می‌شود؟

یکی از واژه‌هایی که سال‌هاست من را به فکر فرو برده، واژه «میمون» است!

همانطور که می‌دانید، در عربی لغت مَیمون، بر وزن «مَفعول» به معنی «خوش‌یُمن‌شده»، «مبارک» است.

اما سؤال این است که چرا ما در فارسی به آن حیوانی که می‌شناسیم، می‌گوییم میمون؟

من همیشه برایم سؤال بود که آیا این واژه را از عربی گرفته‌ایم؟ اگر بله، خوب، این حیوان چه مبارکی‌ای دارد که اسمش را میمون (یعنی مبارک و خوش‌یمن) گذاشته‌اند؟ (اولاً جایی ندیدم که اشاره شده باشد که در بازه‌ای از تاریخ، عرب‌ها یا ایرانیان، این حیوان را مبارک می‌دانسته‌اند و ثانیاً ما آن حیوان را مِیمون صدا می‌کنیم و نه مَیمون)

به هر حال، همیشه کنجکاو بودم که بدانم، اما جستجو نمی‌کردم. تا اینکه در درس واژه‌شناسی در رشته مترجمی واژه‌ی پیشوندی‌ای را دیدم که برایم جالب بود:

پیشوند Mimeo یا mimo به معنی imitate (تقلید کردن) است. واژه میمیک (mimic) هم از همین ریشه است؛ یعنی شکل کلی صورت از چه الگویی تقلید می‌کند.

این را که دیدم جرقه‌هایی در مغزم خورد که نکند واژه میمون، از این کلمه و به معنی «تقلید کننده» باشد!؟ (چون میمون حرکات انسان را تقلید می‌کند و اصلاً در فارسی و در بچگی وقتی ادای یکدیگر را در می‌آوردیم، این شعر را تکرار می‌کردیم: «تقلید کار میمونه/میمونه جزو حیوونه!»)

خلاصه، تصمیم گرفتم بگردم دنبال ریشه این کلمه.

در کمال تعجب، بعد از ساعت‌ها جستجو، متوجه شدم در هیچ واژه‌نامه‌ای ریشه این کلمه بیان نشده! همه واژه‌نامه‌ها نوشته‌اند: میمون یک حیوان پستاندار شبیه انسان است... هیچ کس ننوشته این کلمه از کجا آمده و ما چرا به آن حیوان می‌گوییم «میمون»؟ (طی دو سه روز مجموعاً بیش از ۵ ساعت دنبال ریشه این واژه گشته‌ام اما چیزی نیافتم و به همین دلیل این مطلب را نوشتم)

نهایتاً فعلاً به این نتیجه رسیده‌ام:

به نظر می‌رسد این واژه هم‌خانواده همان واژه mimeo در انگلیسی باشد و البته احتمالاً این واژه نیز مانند بسیاری از واژه‌ها است که در طول تاریخ از یک منشأ یکسان نشأت گرفته‌اند. همانطور که می‌دانید بسیاری از زبان‌ها جدشان یکی است و بنابراین لغاتی داریم که در زبان‌هایی مثل انگلیسی، هندی، عربی، فارسی و... فقط با کمی تفاوت در تلفظ به شکل یکسانی وجود دارند. (مانند واژه «ایمن» که در بسیاری از زبان‌ها به همین معنی با کمی تفاوت در تلفظ استفاده می‌شود) (در مورد ریشه زبان‌ها پیشنهاد می‌کنم این ویدئو را ببنید)

اینکه می‌گویم احتمالاً از یک ریشه می‌آید و اینطور نیست که ما از زبان دیگری قرض گرفته باشیم به خاطر این است که این واژه صدها سال پیش هم در زبان فارسی به آن حیوان اطلاق می‌شده و در شعرهای شعرای کهن مشاهده می‌شود؛ پس واژه جدیدی نیست که ما معادل نداشته باشیم و قرض بگیریم. زمانی بوده که به سختی واژه جدید وارد زبان فارسی می‌شده.

خلاصه: اینطور نیست که «میمون»ی که به آن حیوان می‌گوییم همان «میمون» عربی و به معنی خوش‌یمن باشد بلکه به نظر می‌رسد از ریشه mime و به معنی تقلید کردن است.

اگر بگوییم «یمن» در واژه میمون عربی معنی دیگری دارد (مثلاً تقلید کردن)، مشکل این است که در هیچ قاموسی (دیکشنری عربی) ندیدم که عرب‌ها واژه‌ی میمونی داشته باشند که منظورشان از «یمن»‌ در آن واژه، چیز دیگری باشد. برای واژه «میمون» فقط و فقط «خوش‌یمن و مبارک بودن» را بیان کرده‌اند.

به هر حال، بد نیست گاهی برخی واژه‌هایی که روزانه بیان می‌کنید را ریشه‌یابی کنید و ببینید از کجا آمده؟ در حین آن چیزهای زیادی دست‌گیرتان می‌شود.

موفق باشید؛
حمید رضا نیرومند