English
العربی
Swedish
François
اگر شما یک میکروفون به دست بگیرید و از تمام مردم ایران بپرسید «اولین حرف الفبای شما «الف» است؛ الف یعنی چه؟» من به شما قول می‌دهم در این چند ده میلیون نفر، ۵۰۰ نفر آدم پیدا نمی‌شود که معنی آن را بداند. آن که سهل است، اگر شما در اینترنت نیز بگردید، معنی «الف» را در سایت‌های فارسی نخواهید یافت. (تا این لحظه من هیچ سایتی را نیافتم که این مورد را اشاره کرده باشد؛ همه نوشته‌اند «الف اولین حرف الفبا است!») حتی اگر شما از انگلیسی‌زبان‌های دنیا که آنها نیز حروف خود را Alphabet می‌نامند بپرسید Alph یعنی چه؟ من به شما قول می‌دهم همین وضعیت صادق باشد.
دلیل این ندانستن این است که برای درک معنی الف یک پژوهش نیاز است که از ۶۰۰۰ سال قبل تا حالا پیدایش و تغییرات زبان نوشتار را بررسی کند.
ما در کتاب «فونتا؛ پژوهشی درباره فونت» در بخشی از فصل اول، به این موضوع پرداخته‌ایم. امروز می‌خواهم بخشی از آن مطالب را منتشر کنم تا اگر کسی این سؤال را پرسید، پاسخی داشته باشید.
به طور خلاصه؛ ابتدا باید بدانید که تجربه اولین خط به ۶۰۰۰ سال قبل و به سومری‌ها برمی‌گردد:
داستان از اختراع خط شروع شد. از آن زمان که نخستین کوزه‌گران با انگشت یا ناخن خود، خواه برای تزیین، خواه برای علامت‌گذاری، علامت‌هایی را بر روی قطعات سفال و ظروف گِلی و تکه‌های سنگِ به کار رفته در بناها و مقبره‌ها برجا گذاشتند. تاریخ پیدایش این خطوط تصویری به سومری‌ها که تجربه نوشتن را در چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح در بین‌النهرین میان رودخانه‌های دجله و فرات (در عراق امروزی) آغاز کردند برمی‌گردد.
در ابتدا بشر برای نمایش منظور خود از خطوط تصویری استفاده می‌کرد:
در آن زمان از تصاویر اشیا و همچنین از اصوات آنها به عنوان نماد آنها استفاده می‌شد (Pictogram یا زبان تصویری)؛ به طور مثال واژه «پرنده» همان شکل پرنده بود. اما به مرور آن نمادها شکلی انتزاعی‌تر به خود گرفت.
تصویر زیر پروسه جالب تبدیل خط تصویری به خط میخی را نشان می‌دهد که به این پروسه در اصطلاح «عقلانی‌کردن» یا «انتزاعی‌کردن» گفته می‌شود.
و اما اگر سؤال شما این است که این زبان تصویری چه زمان تبدیل به الفبا شد و یعنی «الفبای زبان از چه محلی نشأت می‌گیرد؟» باید صفحه ۱۴ کتاب فونتا را بخوانید:
تا زمان کشف دو کتیبه (سنگ‌نوشته) در وادی الهول مصر در سال ۱۹۹۹، این تصور کلی وجود داشت که ردپای آغاز دستخط‌های الفبایی به ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ سال قبل از میلاد به فینیقی‌ها برمی‌گردد (مردم تاجری که در ساحل فلسطین و لبنان امروزی زندگی می‌کردند)، اما اکتشاف سال ۱۹۹۹ نشان می‌دهد که با توجه به الفبای سامی که در سرزمین خود یعنی سوریه-فلسطین آغاز شد، آغاز دستخط‌های الفبایی توسط مردمی سامی زبان که بعدها در مصر زندگی کردند انجام شده است. این مسأله فرضیه‌ها را راجع به ارتباط میان دستخط‌های مصری و اثرشان روی الفبای Sinaitic یا سامی اولیه تقویت می‌کند. همچنین، ریشه‌ی الفبا را به سال‌های ۱۸۰۰ تا ۱۹۰۰ سال قبل از میلاد برمی‌گرداند.
پس، منشأ الفبای زبان امروزی، زبان سامی است.
و اما باید این دو موضوع مهم نیز گفته شود:
۱- در آن زمان، نوشتار بیش از هر چیز در تجارت کاربرد داشت.
۲- یکی از مهم‌ترین دارایی‌های انسان‌ها که ثبت آمار آن در تجارت مهم بود، «گاو نر» بود.
بنابراین تصور کنید یک تاجر می‌خواست جایی یادداشت کند که مثلاً ۱۰ گاو نر به کسی فروخته است. او احتمالاً یک سرِ گاو نر می‌کشید و سپس در کنار آن ۱۰ خط قرار می‌داد.
آماده‌اید تصویری از کتبیه‌ای که در وادی الهول کشف شد را ببینید؟
در تصویر کتیبه وادی الهول که در زیر آمده، علامتی که هایلایت شده، سر یک گاو نر است که منشأ شکل‌گیری حرف لاتین A است.
واژه الف در زبان سامی معنای سر گاو دارد.
و این نیز تاریخچه کوتاهی از حرف A که در حقیقت همان حرف «الف» در زبان‌های فارسی، عربی و... است:
حال که معنی حرف A و الف را دانستید، بد نیست اشاره‌ای نیز به منشأ حرف E انگلیسی داشته باشیم که در حقیقت در حالت پیکتوگراف (زبان تصویری) یک انسان در حال دعا کردن بوده است:
و در نهایت: یک نمونه خط سینایی بدوی – مربوط به ۱۵۰۰ قبل از میلاد که حروف A و E انگلیسی در آنها قابل مشاهده است:
آپدیت: لیست کامل حروف انگلیسی و نحوه شکل گیری آنها در تصویر زیر آمده:
پس دفعه بعد که کسی از شما پرسید «الف یعنی چه؟» باید بتوانید یک پاسخ تاریخی و جذاب به این پرسش بدهید.
در مطالب بعد، بخش دیگری از کتاب فونتا را منتشر می‌کنیم که به یکی دیگر از ابهامات بزرگ شما درباره زبان انگلیسی پاسخ می‌دهد.
تماشای این ویدئو نیز درباره تاریخچه زبان‌ها پیشنهاد می‌شود:
موفق باشید؛
حمید رضا نیرومند
Hamid: