با مراتب علمی اساتید دانشگاه در ایران بیشتر آشنا شوید

یکی از ابهاماتی که در ذهن علاقه‌مندان به ادامه تحصیل است، ابهام درباره مراتب علمی و نحوه ارتقا از یک مرتبه به مرتبه بالاتر است.

در این باره به طور خلاصه کمی ابهام‌زدایی کنم:

- اگر با مدرک کارشناسی (B.S. = Bachelor of Science) در یک مؤسسه مشغول به تدریس شوید، شما «مدرس» یا به انگلیسی Lecturer در نظر گرفته می‌شوید.

- وقتی شما مدرک کارشناسی ارشد (M.S. = Master of Science) خود را می‌گیرید، اگر برای تدریس در دانشگاه اقدام کنید مرتبه علمی شما هر کجا که لازم باشد، «مربی» یا به انگلیسی Instructor درج و در نظر گرفته می‌شود.

- دانشگاه‌های معتبر، به دلیل کثرت مدرک ارشد و نزول درجه اعتبار آن، این روزها تمایلی به استخدام استاد با مدرک ارشد به عنوان هیأت علمی خود ندارند. (البته بسیاری از دانشگاه‌ها مثل دانشگاه جامع علمی-کاربردی و اکثر دانشگاه‌های غیرانتفاعی این روزها کلاً هیأت علمی ندارند. چون هدف اصلی آن‌ها معمولاً تجارت است و اگر هیأت علمی استخدام کنند، باید دستمزدهای بیشتری بدهند. در کل فقط دانشگاه‌هایی که نیاز دارند در کشور و جهان حرفی برای گفتن داشته باشند اقدام به استخدام هیأت علمی می‌کنند.) بنابراین برای هیأت علمی‌شدن این روزها حتماً مدرک دکترا لازم است.

- کسی که دو سال اول دکترا (PhD = Doctor of Philosophy) را بگذراند و آزمون جامع بدهد باید او را «دکتر» خطاب کرد اما تا زمانی که دو سال دوم دکترا که دوره پژوهشی است را نگذراند و در اصطلاح از رساله خود دفاع نکند، نمی‌تواند در دانشگاه‌ها به مرتبه بعدی ارتقا پیدا کند. به محض اخذ مدرک دکترا، شخص به مرتبه «استادیاری» یا به انگلیسی Assistant Professor ارتقا پیدا می‌کند.

- وزرات علوم آیین‌نامه‌ای با عنوان «آیین‌نامه ارتقای مرتبه اعضای هیأت علمی مؤسسه‌های آموزشی و پژوهشی» منتشر کرده است که در آن امتیازات لازم جهت ارتقا از هر مرتبه به مرتبه بالاتر را توضیح داده است. متن کامل این آیین‌نامه را می‌توانید از اینجا دانلود کنید. جدول اصلی در این آیین‌نامه، این جدول است:

- برای ارتقا از مرتبه استادیاری به مرتبه بالاتر یعنی مرتبه دانشیاری یا به انگلیسی Associative Professor باید شخص درخواست خود جهت ارتقا را همراه با مدارکی که امتیازات او را مشخص کند، به هیأت ممیزه دانشگاهی که در آن هیأت علمی است و یا اگر آن دانشگاه این هیأت را نداشت به هیأت ممیزه وزارت علوم ارسال کند.

- نحوه کسب و میزان امتیازات در آیین‌نامه شرح داده شده، مثلاً در بحث آموزشی، این جدول را می‌بینیم:

- بیشترین امتیازات در زمینه پژوهشی کسب می‌شود که لیست کامل آن‌ها را می‌توانید در عکس زیر مشاهده کنید:

- در مجموع، چاپ کتاب و مقاله پژوهشی در مجلات و مراکز معتبر مهم‌ترین معیار است.

- برای ارتقا به مرتبه استاد تمامی یا به انگلیسی Professor یا Full Professor نیز به همین صورت، شخص باید روی چاپ کتاب و مقاله و راهنمایی پایان‌نامه‌های ارشد و دکترا کار کند تا امتیازات لازم را کسب کند.

- شخص پس از ده سال استاد تمام بودن، و با تلاش‌ها و امتیازات فراوان می‌تواند مرتبه «استاد ممتاری» یا به انگلیسی Distinguished Professor را کسب کند که کمتر کسی به آن جایگاه می‌رسد!

- کلمه «پروفسور» یا «پورفسور» که این روزها برخی کم‌سوادها به هر کس که ریش پروفسوری داشته باشد و استاد دانشگاه باشد می‌گویند، از نظر علمی درجه مشخصی نیست. باید از آن گوینده پرسید که دقیقاً منظور شما از پروفسور که به ایشان اطلاق می‌کنید چیست؟ شاید مثلاً به استادی که در دانشگاه‌های خارجی به مرتبه «استاد تمامی» رسیده باشد به جای گفتن «استاد تمام» بگویند پروفسور. اما معمولاً اینطور نیست و آن شخص گوینده خودش هم نمی‌داند چرا دارد به این شخص می‌گوید پروفسور!

- کسی که خود را «استاد دانشگاه» معرفی می‌کند باید دقیقاً مرتبه علمی خود و نام دانشگاهی که در آن هیأت علمی است را ذکر کند تا برای شنوندگان سوء تفاهم نشود؛ برای مثال: دانشیار پایه ۱۰ دانشگاه تهران. (که البته این یک ترفند شده است که شخص برای اینکه مثلاً نگوید که مربی است می‌گوید «استاد دانشگاه» است. کسی نمی‌فهمد که او در اولین مرتبه از استادی دانشگاه است که در دانشگاه‌های معتبر برای آن ارزش خاصی قائل نیستند)

- اصطلاح «پایه» معمولاً به این معنی است که شخص به آن تعداد سال است که عضو هیأت علمی آن دانشگاه است. مثلاً پایه ۱۰ دانشگاه تهران یعنی ده سال است که در دانشگاه تهران عضو هیأت علمی است.

موفق باشید؛
حمید رضا نیرومند

مطالب برای مطالعه بیشتر:

- لیست مرتبه‌های دانشگاهی در ایران و در کل دنیا

- پی‌اچ‌دی و مدارج معادل آن