راه حل های جلوگیری از تقلب در یک آزمون آنلاین چیست؟ (چالش ها بر سر راه آزمون آنلاین)

یکی از چیزهایی که فکر من را برای آینده‌ی تستا (سیستم برگزاری و مدیریت آزمون آنلاین) مشغول کرده است، بحث جلوگیری از تقلب در آزمون آنلاین است.

بخواهیم یا نخواهیم، به زودی بسیاری از آزمون‌های دنیا، آنلاین خواهد شد. چه بسا روزی کنکورها نیز به صورت آنلاین برگزار شود، اما واقعاً آیا می‌شود راهی پیدا کرد که حتی اگر کاربر در منزل خود است، بتوان متوجه شد که سؤالات را از روی کتاب یا جزوه یا اینترنت جواب می‌دهد یا خیر؟

چون به هر حال، فعلاً می‌شود به روش‌های مختلف در آزمون‌های آنلاین تقلب کرد. مثلاً برخی روش‌های تقلب ممکن است این موارد باشد:
- کاربر از روی جزوه جواب بدهد.
- کاربر از یک نفر دیگر بخواهد به جای او در آزمون شرکت کند.
- کاربر از نرم افزارهای غیرمجاز مثل مترجم‌ها و جستجو در اینترنت و غیره برای یافتن پاسخ استفاده کند.
- کاربر با دوستش تماس بگیرد و با کمک او پاسخ دهد.

این موارد باعث شده که آزمون‌های آنلاین این روزها در سراسر دنیا یا برای تقویت باشد و یا اگر جدی باشد کاربر باید حتماً به صورت حضوری در یک مؤسسه‌ی همکار با سازمان اصلی تحت مراقبت باشد. (مثلاً یک مؤسسه در تهران است و در شهرستان نماینده دارد. کاربر باید به نمایندگی برود و تحت نظر یک نفر در مؤسسه در آزمون آنلاین شرکت کند)

اما به هر حال، چیزی که برای جلوگیری از تقلب فعلاً به ذهن می‌رسد و فکر می‌کنم بهترین گزینه است، این است که:

باید کاربری که قصد شرکت در آزمون آنلاین دارد، دارای وب‌کم باشد و در هنگام آزمون، از کل صفحه نمایش و وب‌کم او که در بخشی از پنجره آزمون قرار دارد فیلم گرفته شود و این فیلم همراه با نتیجه آزمون، روی سرور ذخیره شود.

چیزی شبیه به این:

همانطور که می‌بینید، در بالای پنجره‌ی آزمون تصویر وب‌کم شخص آزمون‌دهنده قرار می‌گیرد و از کل صفحه نمایش او فیلم (Capture) گرفته می‌شود.

در این حالت، می‌توان با بررسی فیلم‌های ضبط شده، هم دسکتاپ کاربر را زیر نظر گرفت و هم رفتار او در پشت کامپیوتر را. مثلاً اگر در اینترنت جستجو کرد، می‌شود فهمید و یا اگر از پشت کامپیوتر دور شد یا با کسی تماس گرفت و یا به جزوه و کتاب نگاه کرد، همه قابل تشخیص است.

این موضوع هر چند در نگاه اول، خیلی کاربردی و کارا به نظر می‌رسد، اما مشکلاتی نیز دارد که باید فکری به حال آن‌ها کرد:

۱- مشکلات نقض حریم خصوصی کاربر (Privacy):

خیلی‌ها نمی‌خواهند از محیط منزلشان فیلم گرفته شود. فرض کنید ناگهان مادر یا خواهر شخص بدون حجاب از پشت دوربین عبور کند... به هر حال، این‌ها جزء حریم خصوصی کاربر است.
راه حل: می‌توان برای کاربر توضیح داد که می‌تواند وب‌کم را از پایین به سمت سقف کار بگذارد به طوری که فقط سر او قابل مشاهده باشد...
یا مثلاً ممکن است یک دانش‌جو نخواهد استاد یا کسی که فیلم را بازبینی می‌کند، بفهمد که او چه نرم‌افزارهایی روی سیستمش نصب است. بارها دیده‌ام که دانش‌جویی که تصویری از صفحه دسکتاپش می‌فرستد تا مشکلش را رفع کنم، از فیلترشکن استفاده می‌کند یا مثلاً سایتی در Favorite او قرار دارد که من خوشم نمی‌آید! این مسائل همه جزء حریم خصوصی کاربران است و نباید به هیچ وجه نقض شود. (شاید در نگاه اول چندان مهم به نظر نرسد، اما اگر بدانید چه سوء استفاده‌هایی می‌شود کرد، جدی‌تر می‌گیرید)
راه حل: می‌توان این مسائل را به کاربر گوشزد کرد یا خواست که به کافی‌نت مراجعه کند... (البته خیلی‌ها هم جدی نمی‌گیرند)

۲- مشکلات امنیتی برای کاربر:

به هر حال، فیلم گرفتن از دسکتاپ یا محیط زندگی شخص می‌تواند امنیت شخص را تهدید کند. مثلاً فرض کنید اگر از فیلم یک دانش‌جو بشود فهمید که او زندگی مرفهی دارد می‌تواند خطرناک باشد.
دقت کنید که این فیلم‌ها ممکن است توسط یک دانشجو که کارآموز استاد است بازبینی شود... همیشه استاد یا یک فرد قابل اعتماد نیست که فیلم‌ها را می‌بیند.
یا اگر از روی فیلم بشود فهمید که او از یک مرورگر یا نرم افزار آسیب‌پذیر استفاده می‌کند و یا آنتی‌ویروس ندارد و از این جور قضایا...
راه حل: نهایتاً اگر موضوع خیلی جدی و مهم بود، می‌شود از کاربر خواست که به کافی‌نت مراجعه کند.

۳- راه‌های دور زدن ۱: یک نفر کنار کاربر بنشیند و سؤال را بخواند و با صدا جواب را به او برساند:

یک کاربر زرنگ می‌تواند از دوست خود بخواهد که کنارش بنشیند (به طوری که در دوربین مشاهده نشود) و سؤالات را بخواند و جواب را برساند. در این صورت در فیلم مشاهده نخواهد شد که او از روی جزوه نگاه می‌کند اما به طور غیرمستقیم این کار را کرده است!
راه حل: صدای محیط کاربر نیز باید ضبط شود.
مشکل این راه حل: ضبط صدای اطراف کاربر می‌تواند بیش از پیش حریم خصوصی او را نقض کند. اینکه شخص بداند صدای اعضای خانواده ضبط می‌شود خیلی کار را پیچیده می‌کند...
روش دور زدن این راه حل: کاربر یک هندزفری بسیار کوچک در گوش خود بگذارد و طوری جلو دوربین بنشیند که آن هندزفری مشاهده نشود و از طریق آن هندزفری پاسخ‌ها به کاربر برسد.
راه حل: این موضوع اگر قابل انجام باشد، حتی در آزمون حضوری هم ممکن است به خصوص بین دختران (چون مقنعه دارند) اتفاق بیفتد و فعلاً راه حلی ندارد مگر اینکه بگوییم طوری بنشیند که صورت به طور کامل مشخص باشد...

۴- راه‌های دور زدن ۲: کاربر وب‌کم را طوری تنظیم کند که از یک فیلم از پیش‌ساخته شده فیلم بگیرد!

کاربر می‌تواند خودش مثلاً روز قبل از آزمون، به مدت نیم ساعت (به اندازه آزمون) جلو دوربین بنشیند و فیلم بگیرد و موقع آزمون، آن فیلم را در لپ‌تاپ خود پخش کند و وب‌کم را طوری تنظیم کند که از روی آن فیلم، کپچر بگیرد! (یعنی یک فیلم غیرزنده را به جای فیلم زنده جا بزند)
راه حل: فعلاً هیچ راه حلی به ذهنم نرسیده!! می‌دانید که این موضوع حتی در فیلم‌های پلیسی هم اتفاق می‌افتد و تقریباً راه حلی ندارد! اما خوب، چون انجام آن سخت است تقریباً می‌توان مطمئن بود که کسی از این کارها نمی‌کند!

۵- بحث هزینه:

کاربر باید یک وب‌کم، یک میکروفون و یک خط اینترنت پرسرعت داشته باشد و همین می‌تواند هزینه‌ی اضافی برای کاربر داشته باشد و خیلی از داوطلبین به خاطر همین موضوع حاضر به شرکت در این نوع آزمون‌ها نباشند.

راه حل: می‌شود از کاربر خواست به کافی‌نتی که دارای این امکانات است مراجعه کند که البته خیلی از افراد با رفتن به کافی‌نت هم مخالف‌اند و یا برخی خانواده‌ها با رفتن دختران و پسرانشان به کافی‌نت مخالفت می‌کنند (من بارها بین دانشجویانم این مورد را داشته‌ام که خانواده مخالف حضور دخترشان در کافی‌نت است) و یا آزمون در زمانی است که کافی‌نت باز نیست یا در منطقه آن‌ها کافی‌نت نیست... (این‌ها همه باید در نظر گرفته شود)

۶- حجم بالای داده‌ی ذخیره شده بابت هر داوطلب و آزمون:

شاید بزرگ‌ترین مشکل، داشتن محلی برای ذخیره‌سازی فیلم‌های گرفته شده باشد! فرض کنید حداقل ۵۰ کاربر در آزمون شرکت کنند و هر کدام مثلاً یک ساعت در آزمون حضور داشته باشند. می‌دانید حجم ویدئویی که از هر کدام تهیه می‌شود چقدر زیاد است!؟ حالا این را ضرب‌در چندین آزمون کنید... حالا فرض کنید یک روز کنکور سراسری آنلاین بشود. بیش از یک میلیون نفر در آزمون شرکت می‌کنند! حالا حجم ویدئو و صدای ضبط شده را تصور کنید!!!!!! این، برای برگزار کننده آزمون، هزینه‌های بسیار بالایی را می‌طلبد...

راه حل: می‌توان نرم افزار را حساس به حرکت و یا صدا کرد. یعنی ویدئو به طور دائم کپچر نشود. بلکه به محض مشاهده یک تغییر اساسی در حالت فیزیکی شخص (مثلاً اگر از جای خود بلند شد و رفت)، یک عکس کپچر شود یا مثلاً به محض شنیده شدن یک صدا در اطراف شخص، صدا تا زمانی که صدا بیفتد ضبط شود.
یا به محض اینکه پنجره آزمون از حالت Active خارج شد، یک کپچر گرفته شود... (چیزی شبیه به Steps Recorder در ویندوز 7 به بعد...)
مشکل این راه حل: پیاده‌سازی این راه حل آنقدر مشکل است که می‌توان آن‌را در حد رؤیا دانست! ده‌ها متخصص در زمینه‌های مختلف باید جمع شوند تا بتوانند بحث پردازش تصویر، پردازش صدا و پردازش صفحه دسکتاپ کاربر را تحلیل کنند!!! حالا تصور کنید در سیستم عامل‌های مختلف چطور دسکتاپ شخص را تحلیل کنیم!!!!!!! واقعاً در حد رؤیاست...
راه حل عملی: می‌توان نمونه‌برداری کرد. یعنی به جای ضبط کامل، مثلاً هر ۳۰ ثانیه یک بار به مدت یک ثانیه همه چیز ضبط شود.
مشکل این راه حل: ممکن است کاربر بفهمد در چه ثانیه‌هایی ضبط می‌شود و در آن لحظه سکوت اختیار کند.
راه حل: به صورت رندوم همه چیز ضبط شود. یعنی مثلاً بار اول در ثانیه ۲۰، بار دوم ۳۳ ثانیه‌ی بعد، دفعه بعد در یک ثانیه رندوم دیگر...

۷- وقت‌گیر بودن نظارت:

اینکه ویدئوی ده‌ها شرکت کننده بررسی شود تا تقلب شناسایی شود، می‌دانید چقدر وقت‌گیر است!؟
راه حل: همانطور که در بالا گفته شد، لازم نیست از کل آزمون شخص فیلم گرفته شود. می‌توان نمونه‌برداری کرد.
راه حل دوم: فیلم به صورت Frame نمایش داده شود تا با یک نگاه، همه چیز کشف شود و صدا نیز به صورت سیگنال آنالوگ نمایش داده شود:

۸- نیاز به سرعت بالای اینترنت برای انتقال داده:

به هر حال، انتقال محتوای کپچر شده نیاز به اینترنتی با سرعت بالا دارد. اگر حداقل هر ۲۰ ثانیه یک عکس گرفته شود و یک ثانیه صدا ضبط شود، یعنی در هر ۲۰ ثانیه حداقل یک مگابایت داده باید منتقل شود که اگر بر ۲۰ ثانیه تقسیم کنیم، سرعت کاربر باید حداقل 400kbps باشد.
راه حل: هر چند این روزها سرعت‌ها خوب است اما می‌توان به کاربرانی که از اینترنت دایل‌آپ استفاده می‌کنند خواست به کافي‌نت‌های با سرعت بالا مراجعه کنند.

۹- استرس بیشتر:

آزمون، خود به خود استرس دارد! حالا اینکه داوطلب بداند که دوربین لحظه به لحظه او را زیر نظر دارد و یا صدای او لحظه به لحظه ضبط می‌شود، خود یک استرس اضافه به او تحمیل خواهد کرد و یا مثلاً اگر یک نفر در منزل بلند صحبت کند، او از ترس اینکه صدا در حال ضبط شدن است، ممکن است استرس شدیدی بگیرد. از طرفی نمی‌تواند از جای خود بلند شود که اطرافیان را ساکت کند!!
راه حل: اجازه دهیم کاربران به شرایط جدید دنیای دیجیتال عادت کنند! اگر بدانند که از این به بعد همه جا همینطور خواهد بود، عادی می‌شود...

۱۰- مشکلات اعتقادی و شرعی:

ضبط فیلم و صدا از کاربر، می‌تواند مخالفان شدیدی به ویژه در بین خانم‌ها داشته باشد. همین حالا، خیلی از دانشجوها از قرار دادن عکس پرسنلی خود در پروفایل خود فرار می‌کنند حالا تصور اینکه از او فیلم گرفته شود مطمئناً باعث مخالفت او خواهد شد! حتی ممکن است سوء استفاده‌هایی نیز از طرف مؤسسات یا افرادِ بازبین، بشود...
راه حل: این شاید مانع اصلی در کشورهای مسلمان برای اجرا شدن این ایده باشد. اما به نظر می‌رسد به مرور کاربران با این موضوع مشکلی نداشته باشند و اگر عمومی شود، مانند دادن عکس پرسنلی خود به مؤسسات، با این موضوع هم کنار بیایند...

۱۱- مشکلات پیاده‌سازی:

از همه مشکلات که بگذریم و برای خود آن‌ها را رفع و رجوع کنیم، اما مشکل پیاده‌سازی را چه کنیم!؟ :)

پیاده‌سازی این ایده بسیار پیچیده است و نیاز دارد که طراح، با جدیدترین تکنولوژی‌های مرتبط، در مرورگرها و زبان‌های برنامه‌نویسی وب آشنا باشد. البته جای بسی امیدواری است که مرورگرها و برنامه‌ریزان وب دارند به مرور شرایط را برای کار با وب‌کم‌ها و میکروفون‌ها در مرورگرها و برنامه‌های تحت وب فراهم می‌کنند، اما با این حال، کار ساده‌ای در پیش نیست!

این مطلب، بیشتر، یک نوع آینده‌نگری است. باید آماده بود...

دوستان مدرس و کسانی که با آزمون‌های آنلاین درگیر هستند، لطفاً هر نکته‌ای که به ذهنشان می‌رسد و در این مطلب نیست را در بخش نظرات بیان کنند، استفاده خواهیم کرد.

موفق باشید؛
حمید رضا نیرومند