تجربیات من در مورد دستگاه EEG و نوار مغز که شاید به درد شما هم بخورد

برای اثبات ایده‌ای که در پایان‌نامه ارشد بیان کرده‌ام، نیاز داشتم که یک صدا را یک بار بدون ایده‌ام و یک بار با ایده‌ام برای چند نفر پخش کنم و در حین شنیدن آن صدا از مغز آن‌ها با استفاده از دستگاه EEG یک نوار مغز بگیرم و بررسی کنم که آیا الگوریتم من باعث آرامش مغز مخاطب شده است یا خیر؟

مدت‌ها دنبال یک دستگاه EEG گشتم. حتی تا جایی پیش رفتم که اگر تا حدودی ارزان باشد یک دستگاه بخرم اما متوجه شدم که حداقل ۹ میلیون تومان است! از طریق یک واسط از یک دکتر سؤال کردیم، ایشان گفتند ظاهراً بیمارستان امام خمینی تهران یک بخش پژوهش دارد که این دستگاه را در اختیار دانشجویانی که شرایطش را داشته باشند قرار می‌دهد.

اما چون حوصله رفتن به تهران و هماهنگی‌های بین دانشگاهی را نداشتم، در شهرمان دنبال این دستگاه گشتم و نهایتاً یک دکتر را یافتم که در مطبش نوار مغز می‌گیرد. ایشان خواستند که اولاً از طرف استاد راهنمای پایان‌نامه‌ات نامه بیاور، ثانیاً کارت دانشجویی نشان بدهم و ثالثاً گفتند: کیس آزمایش را خودت بیاور و از بیماران من استفاده نکن. آخرش متوجه نشدم چرا!؟ نمی‌دانم، شاید به این دلیل گفتند کیس را خودت بیاور که هزینه‌اش را کامل بپردازی و بهانه نیاوری که بیمار از شما بود و من در کنارش آزمایش انجام دادم!! (حقیقتش را بخواهید از اینکه هزینه را بدون ریالی تخفیف مثل حالت عادی گرفتند (دانشجویی حساب نکردند) تعجب کردم! اگر اینطور بود دیگر اینقدر هماهنگی بین استاد و دکتر برای چه بود!؟) به هر حال، یادتان باشد که حداقل ۷۰ هزار تومان بابت هر نوار مغز گرفته می‌شود.

امروز خواهرزاده و دامادمان را به خیال اینکه هزینه زیادی نخواهد داشت به عنوان دو کیس اولیه بردم:

ابتدا مهدی‌رضای هشت ساله نشست. (دلیل اینکه یک بچه انتخاب کردم این بود که بچه فقط به صدایی که پخش می‌شود گوش می‌کند. دیگر حواسش پرت قسط‌های عقب افتاده و دعواهایش با دیگران و امثالهم نیست!)

آن دختری که به عنوان نِرس نوار مغز می‌گرفت متأسفانه به طور کامل متوجه آزمایش من نشد و چون کمی عصبی بود، من هم خیلی گیر ندادم و تقریباً همه چیز به هم ریخت! یعنی مثلاً نوار مغز صدای اول را از دوم جدا نکرد و همینطور پشت سر هم نوار گرفت! حالا من مانده‌ام از این ۶۶ صفحه نوار مغز(!) چطور باید بفهمم از کجا به بعد مربوط به کلیپ دوم است!! قرار این بود که دقیقاً نوار دو کلیپ روی هم بیفتد و تفاوت‌ها بررسی شود اما کار خیلی سخت شد! از طرفی، بار اول وقتی کلیپ را پخش کردم بعد از یکی دو ثانیه کلیپ به هر دلیلی متوقف شده بود و مهدی‌رضا اصلاً نگفت که چیزی نمی‌شنود!! (این هم از معایب استفاده از کودک در آزمایش است)
خلاصه چون اولین تجربه‌ام در قرار گرفتن در این شرایط بود، فکر هیچ چیز را نکرده بودم!

به هر حال، نوار مغز گرفته شد. بعد رفتیم با دکتر صحبت کردیم که اجازه می‌دهند که فلش بزنیم و این نوار را از روی سیستم برداریم؟ ایشان به خاطر ترس از ویروس و به هم ریختن سیستم، مخالفت کردند و حتی اجازه ندادند روی CD رایت شود! (گاهی می‌گفتند سیستم هنگ می‌کند، گاهی می‌گفتند خروجی‌اش را نمی‌توانید باز کنید... در حالی که اگر دست خودم بود با یک پرینتر مجازی یک PDF از آن می‌ساختم) گفتند فقط می‌توانند پرینت بگیرند. ۶۶ صفحه، آن هم با پرینتر رنگی با سرعت افتضاح! فقط ۴۰ دقیقه پرینت می‌گرفت... در حالی که یک پرینتر لیزری سیاه و سفید هم می‌توانست آن کار را انجام دهد.

به دکتر گفتم الان شما از روی این سیگنال‌ها می‌توانید بفهمید مهدی‌رضا در یک لحظه خاص، احساس آرامش داشته یا خیر؟ تعجب کردند و گفتند: ما فقط تشنج را از روی این نوارها تشخیص می‌دهیم و بس!! گفتم در اینترنت خواندم که ظاهراً از روی شکل این‌ها می‌شود فهمید که مخاطب در حالت آرامش است یا اضطراب یا عصبانیت و غیره!؟ گفتند: من نمی‌توانم و فکر هم نمی‌کنم بشود به همین راحتی‌ها چیزی فهمید... :(

وقتی دیدم اینطور است گفتم پس فعلاً نوار از همین یک نفر کافی‌ست تا من بررسی کنم که می‌شود چیزی از روی این‌ها فهمید یا خیر؟

خلاصه، این همه وقت و هزینه کردیم، فعلاً که هیچ نتیجه خاصی برایمان نداشته.

اگر شما هم در شرایط من قرار گرفتید و خواستید از این دستگاه استفاده کنید، نکات زیر را مد نظر داشته باشید:

- به نظر می‌رسد تحلیل این سیگنال‌ها نیاز به یک فرد بسیار خبره در این زمینه دارد. ابتدا آن فرد را پیدا کنید، بعد اقدام کنید.
- به نظر من برای این نوع کارهای علمی اصلاً به مطب‌ها نروید. مطب یعنی محل درآمد و طبیعتاً توقف شما مانع کسب است!! پس بعید است دکتر حوصله همکاری با شما را داشته باشد.
- بعد از نوار، حتماً فایل خروجی را هر طور شده به PDF تبدیل کنید و تحویل بگیرید چون واقعاً تحلیل ده‌ها صفحه نوار مغز از روی کاغذ کار بسیار مشکلی است.
- دقیقاً بدانید که چه لحظه‌ای ضبط نوار شروع شد. اگر چند کار مختلف است حتماً بخواهید که اولین نوار را Stop کند و بعدی را مجدداً شروع کند.
- از روی این نوع نوار مغز به سختی می‌توان تحریک‌های کوچک را شناسایی کرد. دکتر می‌گفت برای این نوع کارها باید از EEGهای بسیار پیشرفته و تحقیقاتی استفاده کرد که گاهی سنسور را به درون مغز می‌فرستند! (من نمی‌دانم منظورشان چطور بود)
- ابتدا چند بار به مانیتور متصل به EEG نگاه کنید و تأثیر محرک‌های مختلف را با چشم بررسی کنید تا متوجه شوید که مثلاً وقتی شخص صحبت می‌کند، نوار به چه شکلی در می‌آید. وقتی به صحبت‌های شما گوش می‌کند، چطور می‌شود؟ وقتی آرام است چطور؟ به این صورت درک بهتری از نواری که گرفته‌اید خواهید داشت.
- خجالت نکشید! کمی پر رو باشید و همه چیز را سؤال کنید. مثلاً من باید می‌گفتم: امکانش هست فعلاً برای بار اول بیایم نحوه‌ی نوار گرفتن از یک بیمار را ببینم که نکاتی که لازم دارم در آزمایشات خودم مد نظر قرار دهم؟ من اگر می‌دانستم روال چطور است، خیلی بهتر عمل می‌کردم.
- ترجیحاً از بچه برای آزمایش استفاده نکنید چون نمی‌تواند به یاد بیاورد که در حین آزمایش به چه چیزی فکر کرده. مثلاً من الان نمی‌توانم بفهمم چه شده که یک دفعه نوار مغز مهدی‌رضا در صفحه ۴۷ اینطور شده: آیا به خاطر کلیپ بوده یا چیزی از محیط بیرون حواسش را پرت کرده؟

خلاصه که این نوار مغز فعلاً به دلم ننشست اما برای دستگرمی بد نبود! ;)

آپدیت در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۹۵:

اگر کسی قصد دارد با این دستگاه‌ها کار کند، بهتر است ابتدا این دو دوره در مورد علوم اعصاب شناختی و به ویژه بخش ۵ از این دوره که در مورد تصویربرداری از مغز است را تماش کند.

موفق باشید؛
حمید رضا نیرومند