نقش آب در بدن انسان

SSIMA

سلولهای بدن در محیط آبی ویژه‌ای زندگی می‌کنند که ترکیب آن برای بافتهای مختلف بدن بسیار مشابه است. اگر چه ترکیب شیمیایی پلاسما با این محیط یکسان نیست چون میان این دو ارتباطی وجود دارد هر گونه تغییری در ترکیب شیمیایی پلاسما بر مایع بین سلولی اثر می‌گذارد و بالعکس . از اینرو تثبیت ترکیب شیمیایی پلاسما بخصوص از نقطه نظر عواملی مانند میزان اسیدتیه آب و املاح و مواد دفعی که تغییر آن موجب صدمه و خرابی سلولها می‌شود. از مهمترین و حیاتیترین اعمال بدن است و به جرات می‌توان گفت که کلیه در این امر مهمترین نقش را دارد کسانی که کیله آنها خراب شود یا از کار بیافتد خیلی زود در خطر مرگ قرار می‌گیرد.

قسمت اعظم وزن بدن ما را آب تشکیل می دهد. آب بخش اساسی سلول های بدن و مایعات آن می باشد. آب در تمام واکنش های بیوشیمیایی دخالت دارد. حلال بسیاری از یون ها ومولکول ها می باشد،محیط مناسبی برای فرایند نقل وانتقالات داخل وخارج سلول ایجاد می کند و تر کننده می باشد. با تبخیر از طریق پوست و ریه در تنظیم حرارت بدن نقش اساسی دارد. وزن آب تمام بدن در حدود ۵۰ تا ۹۰ درصد وزن بدن می باشد وبا مساحت سطح بدن نسبت مستقیم دارد. مقدار آب بدن با افزایش سن و چربی بدن کاهش می یابد. در ورزش کاران مقدار آب بیشتر از غیر ورزش کاران است.
● آب بدن در دو بخش مهم توزیع شده است:
۱- داخل سلولی
۲- خارج سلولی.
آب داخل سلولی ۵۰ تا ۶۰ درصد آب کل بدن در اشخاص تندرست و بالغ را تشکیل می دهد. آب های خارج سلولی عبارتند از:آب های موجود در پلاسما، لنف، نسوج همبند، غضروف ، پوست ، مغز استخوان و اندام های ترشح کننده ی مایعات. چون بیشتر سلول های بدن به آسانی نسبت به آب نفوذ پذیرند, تشخیص آب داخل و خارج سلولی به آسانی امکان پذیر نیست.
الکتولیت های پلاسمای خون با مایعات بین سلولی اختلاف چندانی ندارند. پروتئین پلاسمی خون بیشتر از مایعات بین سلولی است. زیرا پروتئین های پلاسما به مقدار خیلی زیاد به وسیله ی دیواره ی عروقی نگه داشته می شود. اما بر خلاف پلاسما در مایعات بین سلولی کلرید به عنوان آنیون فعالیت دارد. در نتیجه می توان قبول کرد که ترکیب پلاسما مغرف ترکیب مایعات خارج سلولی است. سه اختلاف مهم در ترکیبات مایعات داخل و خارج سلولی عبارتند از: ۱- پتاسیم کاتیون اصلی مایعات داخل سلولی است ولی سدیم کاتیون اصلی مایعات خارج سلولی می باشد. ۲- چون مقادیر زیادی از ترکیبات آلی فسفریله شده در داخل سلول وجود دارد،فسفات اولین آنیون داخل سلولی بوده و بالعکس کلرید مهم مایعات خارج سلولی است.۳- غلظت پروتئین داخل سلولی بیشتر از غلظت پروتئین پلاسمای خون است.
در انسان طبیعی و سالم حجم آب تمام بدن به طور قابل توجهی ثابت است. نوسانات تغییر حجم آب بدن روزانه کمتر از یک درصد وزن بدن می باشد ، این ثبات با توجه به تغییرات قابل توجهی که درآب دریافتی وجود دارد محفوظ نگه داشته می شود.
حد متوسط روزانه مقدار آب دریافتی و دفع شده ۲۸۵۰ میلی لیتر است. مقدار مذکور حتی در یک فرد هم با تغییراتی همراه است.
بیش از ۶۰ درصد وزن بدن انسان و ۷۰ درصد عضلات از آب تشکیل شده است. آب در خون، ریه ها و مغز وجود دارد. پس می توان گفت که نوشیدن آب برای عملکرد بهتر بدن بسیار مفید و لازم است.
وظایف آب در بدن

۱- انتقال دهنده ی مواد غذایی
۲- انجام بهتر عمل هضم
۳- تنظیم دمای بدن
۴- خارج کردن مواد زائد از بدن به وسیله ی عرق ، ادرار و مدفوع.
۵- حرکت آسان مفاصل و اعضا
۶- کمک به سیستم ایمنی بدن
۷- استفاده از مواد مغذی اصلی
۸- شکل دادن به سلول
۹- افزایش کارآیی جسمی و روانی فرد
۱۰- کمک به کاهش وزن و افزایش سوخت و ساز بدن
۱۱- کاهش سرگیجه و سردرد
آب برای جانشینی مایعات از دست رفته ی بدن ضروری است. این مایعات از طریق پوست، ریتین دیواره ی معده و روده دفع می شود. آب برای دفع کلیوی اوره، نمک ها وسایر مواد محلول فعال اسمزی نیز مورد نیاز است که لازم است تامین گردد.
مقدار آبی که دفع آن اجتناب ناپذیر می باشد نسبت به آب وهواف فعالیت بدنی، حالت سلامتی وبیماری و نوع غذاهای مصرفی تفاوت دارد.حرارت زیاد،آب وهوای خشک،فعالیت شدید بدنی و تب باعث افزایش دفع آب از طریق پوست و ریه ها می شود. این عوامل دفع عرق را هم تشدید می کنند و حتی ممکن است به حدود یک لیتر در ساعت نیز برسد. آب ترشح شده به محیط معده و روده معمولا مجددا جذب می شود. اما اسهال و سایر بیماری های روده ای دفع آب را به مقدار زیاد افزایش می دهند.
عملا حجم کل ادرار به مقدار آب دریافت شده بستگی دارد ، اما برای ادامه ی حیات به مقدار حداقلی ازآب (حجمی از آب که دفعش اجتنلب ناپذیر می باشد.) نیاز است،تا به همراه خود مواد محلول فعال اسمزی مخصوصا اوره وکلرور سدیم را دفع نماید. مقدار دفع این مواد هم به مقدار پروتئین و نمک دریافت شده در غذای روزانه وابسته است.
برای حفظ تعادل آب بدن تمام آب های دفع شده می بایست جبران شوند. آببیشتر از طریق نوشیدن آب یا نوشیدنی های دیگر و یا آب های موجود در غذا به بدن می رسد. به علاوه در نتیجه ی اکسیداسیون مولکول های ماد ها آب به وجود می آید. اکسیداسیون یک گرم نشاسته ، پروتئین ، چربی به ترتیب ۶/۰ ،۴۱/۰ ، ۰۷/۱ گرم آب تولید می کند. اما آب حاصل از این متابولیسم در مقابل آبی که می نوشیم بسیار کم است. چون عوامل متعددی مانند آب و هوا، فعالیت بدنی، در مقدار آب مصرفی موثر می باشند. به طور تقریبی مقدار آب ضروری برای هر کیلو کالری را مشخص نموده اند، مثلا برای اشخاصی که در نقاط معتدل زندگی می کنند این مقدار ۱mm/kcal برای بزرگسالان و۱/۵mm/kcalبرای کودکان مناسب به نظر می رسد،اما، برای اشخاص فعال و افرادی که در نواحی گرمسیر زندگی می کنند این مقدار را باید تصحیح کرد. بیمارانی که تب، استفراغ ، اسهال داشته و یا شدیدا ادرار دفع می کنند، یا افرادی که داروهای دیورتیک، و یا غذاهای پر پروتئین مصرف می کنند به مقدار بیشتری آب نیاز دارند.چون حدود یک تا دو درصد تغییردر تعادل آب بدن باعث ضعف یا مرگ می شود، مصرف آب باید به طوردقیق با مقدار آب دفع شده متعادل باشد. تنظیم این تعادل به کمک سیستم تنظیمی واقع در هیپوتالاوس بر قرار می شود.
اگر فقط وزن بدن مورد نظر باشد ، ما انسانها بیشتر از آب ساخته شده ایم .۶۰ تا ۷۰ در صد وزن بدن ما را آب تشکیل می دهد. چیزی در حدود چهل و نه کیلو گرم آب در یک مرد با وزن متوسط . حتی استخوان بدن ما که کاملاً ماده ای سخت به نظر می رسد بالغ بر ۲۰ درصد آن را آب تشکیل می دهد ، در حالی که ۹۵ درصد پلاسمای خون ما را آب تشکیل می دهد.
این دریای درونی با مزه ای شور ، محیط آبی دررون بدن ما میباشد. آب این دریا در رگهای خونی و همه مجاری باریک بدن در جریان است . هر سلولی را این آب سیراب می کند و هیچ عضوی از بدن نمی تواند بدون این آب زنده بماند . به عبارت دیگر آب موجود در بدن مانع از این می گردد که ما در آتش درونی خود بسوزیم .
● آیا براستی علت وجود این همه آب در بدن انسان چیست ؟ و چرا حکمت خدای حکیم بر این امر تعلق گرفته است ؟
پژوهشگران ، خنک نگهداشتن بدن را یکی از علتهای وجود این همه اب در بدن می دانند . آیا تا کنون به آبی که درون موتر در جریان است اندیشیده اید؟ می دانید که یکی از وظایف این آب خنک نگهداشتن ماشین موتر می باشد. آب موجود در بدن انسان نیز همین وظیفه را بعهده دارد . فعالیت های شیمیائی که در همه اعضای بدن ما انجام می گیرد ، به اضافه حرارتی که در اثر فعالیت های ماهیچه ها ایجاد می گردد ، حرارتی را تولید می کنند که توانائی سوزاندن ما را دارد . ولیکن به وسیله ی آبی که در اطراف بافتها وجود دارد و توسط آنها به درون مکیده می شوند ، به محض اینکه حرارت اضافی تولید شود از بین برده خواهد شد .
یاران ! یکی دیگر از وظایف آب موجود در بافتهای بدن انسان جلوگیری از وارد شدن ضربه های شدید به اندام هاست . دریای درونی ما یک عامل ضربه گیر است . به عنوان مثال ، مایعی که اطراف مغز ما را فرا گرفته است موجب می گردد که مغز از صدمه های سخت وارده محفوظ بماند . همین طور ، استخوانها ، محل اتصال آنها و اعضاء بدن و اعصاب در تشکی از مایع قرار دارند تا ما بتوانیم در محیطی که دائم با اجسام برخورد می کنیم تاب مقاومت داشته صدمه ای بر ما وارد نگردد. آیا می دانید اگر خداوند خالق این آب را در بدن ما قرار نمی داد در آن صورت چه می شد؟ بدون آب در بدن ، کوبیدن پا بر روی زمین و زدن چکش بر چیزی آن قدر دردناک می بود که غیر قابل تحمل می شد .
همچنین ، دریای آب درون بدن ما ، یکی از بهترین حلالها است و همراه خود محلولهای شیمیائی پر ارزش بسیاری را توأم با موادی که بحالت شناور هستند به نقاط مختلف بدن می رساند . مثلاً توانائی آن در نگهداری سدیم و پتاسیم به صورت محلول یک ضرورت است که عمل انتقال تکانه های الکتریکی را انجام می دهد و موجبات فعالیت ماهیچه ها و اعصاب را فراهم می سازد .
دوستان ! آب مورد نیاز بدن ، مانند غذا ، باید دائم تأمین گردد. به طور معمول ما روزانه حدود یک و یک چهارم لیتر آب مینوشیم خواه این آب بصورت خالص باشد یا به وسیله نوشابه های دیگر . ما به همین اندازه هم از طریق غذا هرچند که بدون آب به نظر برسد آب را بدست می آوریم .
کل مقدار آبی که بدن از طریق ادرار دفع می کند بالغ بر یک و یک چهارم لیتر می باشد و همین مقدار هم به صورت تبخیر از دست داده می شود که این تبخیر نقش خنک کنندگی بدن را ایفا می کند و از راه ریه ها و پوست بدن انجام می پذیرد.
عمل آب در بدن بیشتر از اینها پیچیده و مهم است .
آب در بدن به طور دائم چون پولی که در بانک رد و بدل می شود ، بین اعضاء مختلف و سیستم رد و بدل می شود. مثلاً در عرض یک روز بالغ بر یکصد و سی و هفت لیتر مایعات از خون تصفیه می گردد و دوباره توسط کلیه ها بخون عودت داده می شود .
چیزی بین هفت و نیم لیتر آب در داخل بدن تولید می گردد. در بین منابع مختلف غدد بذاقی در طی یک شبانه روز مقدار یک و یک چهارم لیتر آب برای مرطوب نگهداشتن دهان ترشح می شود و این بذاق ترشح شده علاوه بر مرطوب نگهداشتن دهان عمل گوارش را نیز منظم می کند . معده نیز بالغ بر یک و یک چهارم لیتر شیره معدی ترشح نموده و پانکراس و کبد و روده ها بالغ بر سه لیتر و نیم مایعات ترشح می کنند .
براستی چگونه احساس میکنیم که نیاز به آب داریم ؟ و چگونه درک میکنیم که به چه اندازه آب نیاز داریم ؟ معمولاً تصور می کنیم موقعی که گلوی ما خشک می شود به ما احساس تشنگی دست می دهد .
ولی حقیقت این است که اعلام تشنگی از خون سرچشمه می گیرد . مثلاً زمانی که ما در هوای گرم به ورزش پرداخته باشیم و مقدار زیادی عرق کرده باشیم ، آب از دست رفته موجب خواهد شد که غلظت خون زیاد شود . هنگامی که غلظت خون در مقابل گرما بیش از حد گردد ، یک ماده شیمیائی از راه خون به مغز رانده می شود و از آن مرکز پیامی به دهان و گلو می فرستد ، در آنجا مکانیزم اعصاب ، ما را از تشنگی آگاه میسازد . وقتیکه ما آب می نوشیم تشنگی رفع می گردد یعنی تعادل آب برقرار شده است .
یاران ! وقتی ما غذای پر نمک می خوریم احساس تشنگی می نمائیم . اما ، این بدان علت نیست که آب بدن ما کاهش پیدا کرده است بلکه علت آن این است که ما نمک اضافی خورده ایم ، چون بدن نه فقظ تعادل آب خود را حفظ می کند ، بلکه همیشه نسبت نمک موجود در آب خود را به نه دهم درصد محفوظ نگه میدارد . لذا از آنجائی که نمک آب بدن در مقدار معینی نگهداری می شود، پس اگر ما نمک زیاد بخوریم باید آب بیشتری نیز بنوشیم که آن نسبت معین محفوظ بماند . همچنین زمانی که به واسطه عرق کردن آب از دست می دهیم ، این عرق مزه شور دارد بنابراین برای جبران آن باید آب و نمک بنوشیم .
ذخیره آب بدن انسان خیلی کمتر از ذخیره غذائی می باشد . فردی که در یک اتاق سرد استراحت نماید حد اکثر میتواند دوازده روز بدون آب زنده بماند ، ولی اگر به او آب داده شود میتواند مدت دو ماه زنده بماند بدون اینکه غذا بخورد.
ما به خون چون یک مایع حیاتی فکر می کنیم . ولی آب با جریان خود و فراهم آوردن تسهیلات برای حرکت ، گرما و خنک کردن ، حل نمودن مواد حیاتی و حمل کردن ملکولهائی که ما را تغذیه می کنند مایع حیات بخش حقیقی بدن میباشد .
● بدن یک شخص ، روزانه ، چه مقدار آب نیاز دارد؟
این مقدار ، کاملا متغیر است و به معیارهای فراوانی از قبیل سن ، سطح فعالیت و محیط بستگی دارد. اگر یک فرد سالم و طبیعی باشد، از دست رفتن کوتاه مدت آب بدن مشکل زیادی ایجاد نمی کند؛ زیرا در این حالت کلیه ها فعالیت می کنند تا حجم ادرار را کاهش دهند و آب بدن را حفظ کنند.
برای افراد سالم و بالغی که روزانه ۳هزار کالری مصرف می کنند، حداقل میزان آبی که باید بنوشند حدود ۳لیتر است ، چه این میزان به صورت آب و انواع نوشیدنی ها باشد و چه این که در انواع غذاها موجود باشد.
البته برای افراد خیلی فعال از قبیل کشاورزان و یا حتی سربازان که کار آنها در هوای گرم است ، این میزان بیشتر نیز می شود.