بسم الله الرحمن الرحیم
درس اول: علوم عربی، علم صرف
برای آموختن هر زبانی، لازم است با قواعد آن زبان آشنا شویم. قواعد در زبان فارسی "دستور زبان"، در زبان انگلیسی "گرامر" و در زبان عربی "صرف و نحو" گفته میشود.
علوم عربی
علوم عربی که به آن "علوم ادبی" نیز گفته می شود، منحصر در صرف و نحو نیست؛ بلکه چهارده علم می‌باشند که عبارتند از:
صرف، نحو، لغت، اشتقاق، کتابت، قرائت، تجوید، معنی، بیان، بدیع، شعر، انشا، اَمثال و تاریخ ادبیات.
از مهمترین این علوم، سه علم نخست آن است. که آشنایی با آن‌ها تا حدودی می‌تواند بر زبان قرآن که زبان عربی است، مسلط شود و توانایی بهره برداری از آیات، روایات، زیارات و ... را خواهد داشت.
علم صرف
تعریف علم صرف
صرف، در لغت به معنی "تغییر دادن" و "دگرگون کردن" است؛ و در اصطلاح، علمی است که "درباره چگونگی تغییر کلمه به شکل‌های مختلف بحث می‌کند". این تغییر گاهی برای بدست آوردن معانی مورد نظر است و گاهی فقط مربوط به لفظ است؛ مانند: تغییر کلمه "ضَرب" (زدن) به شکل های:
ضَرَبَ، یَضرِبُ، اِضرِب، ضَارِب، مَضرُب و ...
جهت بدست اوردن معانی:
زد، می‌زند، بزن، زننده، زده شده و ... .
و نیز تغییر کلمه "بَیَعَ" به صورت "بَاعَ" جهت ایجاد سهولت در تلفظ.
فایده علم صرف
همچنانکه در تعریف علم صرف گفته شد، برخی از کلمه‌ها از کلمات دیگر گرفته می‌شوند. فایده مهم علم صرف این است که به وسیله آن می‌توان کلمات را شناخت و برای معانی مورد نظر، مطابق استعمال عرب، کلمات مناسب ساخت؛ بنابراین فایده علم صرف "کلمه شناسی" و آشنایی با چگونگی "کلمه سازی" است.
موضوع علم صرف
موضوع علم صرف، "کلمه" از نظر ساختمان و تغییرات مربوط به آن می‌باشد.
تعریف لفظ و کلمه
لفظ، صوتی است که از دهان خارج شود و تکیه بر مخارج حروف داشته باشد. لفظ بر دو نوع است: مُستَعمَل و مُهمَل.
مستعمل لفظی است که دارای معنا باشد، که به این نوع از لفظ "کلمه" گفته میشود؛ مانند: قَتَلَ، قَلَم، حَاشَا
مهمل، لفظی است که دارای معنا نباشد؛ مانند:
تَقَلَ، مَلَم، شَاحَا مقابل قَتَلَ، قَلَم، حَاشَا
یا در زبان فاسی مانند:
کتاب، دفتر، زیر مقابل متاب، مفتر، میر
کلمه و اقسام آن
کلمه بر سه قسم است: اسم، فعل و حرف.
اسم: کلمه‌ای است که بر مبنای مستقلی دلالت کند؛ در حالی که آن معنا، با یکی از زمانهای سه گانه همراه نباشد؛ مانند: ضَرب (زدن) ، بَیت (خانه)
فعل: کلمه‌ای است که بر مبنای مستقلی دلالت کند؛ در حالی که آن معنا، با یکی از زمانهای سه گانه (گذشته، حال و آینده) مقترن و همراه باشد؛ مانند: ضَرَبَ (زد) ، یَضرِبُ (می زند) ، اِضرِب (بزن)
حرف: کلمه‌ای است که بر معنای مستقلی دلالت نکند؛ و به وسیله آن میان کلمات ارتباط ایجاد گردد؛ مانند: "عَلَی" در جمله:
جَلَستُ عَلَی الکُرسَیّ (روی صندلی نشستم)
اقسام حروف
حروف در زبان عربی، دارای دو اصطلاح می‌باشد: حروف معانی و حروف مبانی.
حروف معانی، یکی از اقسام سه گانه کلمه است که تعریف آن گذشت.
حروف مبانی، حروفی هستند که تشکیل دهنده کلمه می‌باشند؛ و در اصطلاح به آن‌ها حروف الفبا یا حروف هجا نیز گفته میشود.
پس هر کلمه از حرف یا حروفی تشکیل می‌یابد و حروف در زبان عربی دارای اسم و رسم خاصی می‌باشند.
توجه:
از انجا که علم صرف درباره تغییرات کلمه بحث می‌کند و از میان اقسام کلمه، فقط اسم و فعل، تغییر می‌پذیرند و شکل و صورت "حرف" همیشه ثابت است؛ به همین جهت در علم صرف فقط از اسم و فعل بحث میشود.
موفق باشید. 
]
.gif){kind=icon}