تجارت الکترونیک

كسب و كار الكترونیك؛ یك الزام در تجارت جهانی

 یونس غربالی مقدم و پروین اقدامی

مقدمه
كسب و كار الكترونیك به عنوان یكی از زیر مجموعه های فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه گذشته رشد بالایی را تجربه كرده است. به طوری كه رویكرد سیاست اكثر موسسات تجاری در پذیرش و به كارگیری كسب و كار الكترونیك در جهت ورود به بازارهای جهانی و جذب مشتریان جدید موثر و كارا در این راستاست. اما به كارگیری كسب و كار الكترونیك در فعالیتهای تجاری نیازمند توجه به یك سری عوامل درونزا و برونزای تاثیرگذار بر آن است. به طوری كه توجه بنگاههای تجاری به این عوامل و برنامه ریزی در جهت استفاده مطلوب از فناوری كسب و كار الكترونیك ضمن آنكه موفقیت بهره برداری از آن را تضمین خواهد كرد، زمینه رشد بنگاههای استفاده كننده را نیز فراهم می كند. بنابراین، در این مقاله ابتدا تعاریف، انواع، شیوه ها، مزایا و معایب استفاده از كسب و كار الكترونیك بیان می شود. در قسمت دوم چارچوب تحلیلی كه در آن استفاده از كسب و كار الكترونیك منتهی به افزایش انگیزه صادراتی می شود، تشــریح می گردد. در قسمت سوم به مطالعه موردی تجربه هند در این زمینه اشاره شده و در نهایت پیشنهاداتی در این راستا ارایه می شود.

كسب و كار الكترونیك
كسب و كار الكترونیك تعاریف متعددی دارد كه در زیر به برخی از آنها اشاره می شود:
- كسب و كار الكترونیك وسیله ای كه مسیر رسیدن بنگاهها به بازار را هموار می سازد. مسیری كه مشتریان در آنجا اقدام به خرید كالا و خدمات می كنند؛
- كسب و كار الكترونیك وسیله ای است كه به استفاده كنندگان آن امكان رسیدن به مشتریان موثر و كارآمد را فراهم می سازد؛
- كسب و كار الكترونیك توانایی هدایت تجارت از طریق شبكه های الكترونیك نظیر اینترنت و شبكه جهانی است.

تجارت الكترونیك
براساس تعریف دفتر توسعه جامعه اروپا(OECD) به طور كلی تجارت الكترونیك، معاملات را در ارتباط با فعالیتهای تجاری افراد و سازمانها شكل می دهد. این فعالیتها براساس پردازش و انتقال اطلاعات دیجیتالی (متن، صدا و تصاویر) مبتنی هستند.
تجارت الكترونیك، به مجموعه فعالیتهایی اطلاق می گردد كه مستقیماً به وسیله ارتباطات الكترونیكی (شبكه ای) پشتیبانی می شود.
تفاوت كسب و كار الكترونیك و تجارت الكترونیك
كسب و كار الكترونیك به مفهوم كلی شامل به كارگیری فناوریهای جدید برای برقراری ارتباطات زنجیره ای بین سازندگان، فروشندگان، عرضه كنندگان و به طور كلی ارایه دهندگان كالا و خدمات از یك سو و خریدار و مصرف كننده و یا به طور كلی مشتری از سوی دیگر است و نتیجه آن اتخاذ تصمیمهای بهتر، بهینه سازی كالا و خدمات، كاهش هزینه ها و گشودن كانالهای جدید است. ولی تجارت الكترونیك به هر شكلی از نقل و انتقالات در تجارت اطلاق می شود كه در آن طرفین، بیشتر از طریق الكترونیكی با یكدیگر در تماس هستند تا از طریق نقل و انتقالات فیزیكی. به عبارت دیگر، تجارت الكترونیك زیربخشی از كسب و كار الكترونیك در سازمانها است، زیرا در كسب و كار الكترونیك، شكل الكترونیكی كلیه فرایندهای كسب و كار سازمان از قبیل تولید، تحقیق و توسعه امور اداری، مالی، مدیریت نیروی انسانی، پشتیبانی و تجارت مطرح است. در حالی كه در تجارت الكترونیك تنها فرایند تجارت سازمان به صورت الكترونیك یك جزء بنیادی از كسب و كار الكترونیك به حساب می آید.
كسب و كار الكترونیك باعث می شود تا فرایندهای تجارت، روابط و دادوستد جهانی گردد. محیط تجاری شركت، ممكن است، شامل یك شبكه جهت دسترسی به سازمانهای عمومی یا شبكه هایی كه با محافظت خاص برای دسترسی افرادی خاص طراحی شده و یا حتی شبكه داخلی باشد كه برای دسترسی افراد و كارمندان داخل شركت طراحی شده است. كسب و كار الكترونیك تنها قراردادن یك صفحه شبكه ای نیست. بلكه محیط مدلهای تجاری اعم از تجارت با كارمندان، مشتریان، تامین كنندگان و شركا است. (سرمد، 1382، ص3)

انواع كسب و كار الكترونیك
كسب و كار الكترونیك بسته به اینكه طرفهای معامله سازمانها یا افراد باشند به انواع زیر تقسیم می شوند. در اینجا روابط بر مبنای اهداف تجاری شكل می گیرد.
واحد تجاری با واحد تجاری (BUSINESS TO BUSINESS = B2B) ؛
واحد تجاری با مصرف كننده (BUSINESS TO CONSUMER = B2C)
مصرف كننده با مصرف كننده (CONSUMER TO CONSUMER = C2C)
واحد تجاری با دولت (BUSINESS TO GOVERNMENT = B2G)
دولت با واحد تجاری (GOVERNMENT TO BUSINESS = G2B)

شیوه های كسب و كار الكترونیك
به طور كلی سه شیوه معاملات كسب و كار الكترونیكی وجود دارد: OFF LINE = در این شیوه بنگاهها برای انجام فعالیتهای تجاری از سیستم پست الكترونیكی استفاده می كنند.
ON LINE = در این شیوه،& بنگاهها از طریق «<تعیین كننده متحدالشكل منبع» (UNIFORM RESOURCE LOCATOR = URL) اقدام به معاملات تجاری می كنند. URL ها آدرسهایی هستند كه ساختار آنها برای همه كامپیوترها یكسان است و به وسیله آن می توان به منبع مورد نظر دست یافت (اسنل، 1379، ص 77). دروازه شبكه (PORTAL) یك صفحه شبكه است كه در آن لینك هایی برای رفتن به سایت های محتوی اخبار مربوط به موضوعهای مختلف وجود دارد. این صفحات دارای تعداد زیادی آدرس با موضوعهای مختلف هستند. (اسنل، 1379، ص 97). خدمات دروازه شبكه اغلب شامل موتورهای جستجوگر، پست
الكترونیكـــــی، چت، نقشه ها، فروش و گزینه های دیگری برای مشتریان است. درواقع دروازه های شبكه هدفی برای تبلیغات و بازاریابی هستند. مزایای استفاده از كسب و كار الكترونیك:
نزدیك شدن ارتباطات؛
دستیابی به بازارهای جدید؛
افزایش میزان فروش و سود؛
حذف هزینه هایی مانند تهیه كاغذ، چاپ، بروشور و كاتالوگ؛
كاهش هزینه های معاملاتی و تداركاتی؛
بهبود مدیــریت بر روابط مصرف كننده، عرضه كننده و كاركنان؛
كاهش آلودگی محیط زیست، ترافیك و ازدحام.

معایب كسب و كار الكترونیك
مسئله امنیت، امكان ورود به سیستم های شما از طریق آدرس پست الكترونیكی، سایت شبكه و دستیابی به اطلاعات مالی و غیره؛
اختلال در برنامه كاری در صورت خرابی سیستم؛
از دست دادن كنترل؛
مشكلات و هزینه های به روز بودن با فناوریهایی كه به سرعت پیشرفت می كنند.
چارچوب تحلیلی
گسترش و نفوذ هر فناوری بستگی به چند عامل نظیر منافع بالقوه فناوری، ظرفیت جذب بنگاهها دارد. منافع بالقوه نه تنها به تولیدكنندگان كالاها و خدمات می رسد كه از فناوری جدید استفاده می كنند، بلكه مصرف كنندگان آن كالاها و خدمات نیز از آن بهره مند می شوند. برای مثال، رشد سریع اینترنت باعث می شود هم عرضه كنندگان و هم مصرف كنندگان از مطلوبیت بیشتری برخوردار گردند.
پذیرش فناوری كسب و كار الكترونیك تابعی از چندین عامل است. این عوامل در اكثر مواقع اثر تقویت كننده دو جانبه ای (متقابلی) بر یكدیگر دارند. روابط بین عملكرد صادراتی و پذیرش فناوری كسب و كار الكترونیك در شكل (1) نشان داده شده است.

همانگونه كه در شكل (1) مشاهده می شود ملاحظات بین المللی كه شامل صادرات، واردات فنــــاوری و... است در تعامل با كسب و كار الكترونیك، اثرتقویت كننده بر یكدیگر دارند. در این حالت بنگاه در سطح بین المللی با پذیرش كسب و كار الكترونیك واردات و صادرات خود را برمبنای اصول استاندارد كسب و كـــــار الكترونیك شكل می دهد. از طرف دیگر قرار گرفتن كالا و خدمات در فضای تجارت الكترونیكی موجب حذف فاصله بین مبدا و مقصد كالاها و خدمات می گردد و تغییرات اساسی در بازارهای هدف به وجود می آورد. موفقیت در این فرایند، منوط به مدیریت كارا و حرفه ای اسـت. مدیریت حرفـه ای با درك و شناخت از فضای ارتباطات بین المللی، شیوه های كسب و كار الكترونیك را متناسب با ملاحظات بیـــن المللی تطبیق می دهد. از طرف دیگر، مدیریت حرفه ای با تجارت مدرن روابط غیرمعمـــول را تصحیح می كند.
حجم عملیات، اثرات دو سویه ای را بر كسب و كار الكترونیك دارد. از آنجایی كه استفاده از كسب و كار الكترونیك باعث دستیابی به انبوهی از مشتریان با سلایق مختلف می گردد. لذا بنگــاههای فعال در امر تجارت بین المللی با گسترش ظـــرفیت تولیدی و تنوع بخشی به تولیدات كالا و خدمات سعی در جذب مشتریان بیشتر است.
یكی از شرایط مهم دیگر در كسب و كار الكترونیك وجود شبكه ارتباطی قوی همراه با اطمینان بالاست. دسترسی به پهنای باند بالاتر در اختیار هیچ كدام از بنگاهها نیست. پهنای باند قسمتی از زیرساختهای نهادینه شده توسط دولت است. هرقدر این پهنا بالاتر باشد، حجم وسرعت اطلاعاتی كه ردوبدل می كند بیشتر خواهد بود. از این رو با درنظر گرفتن نقش مهمی كه این عامل می تواند در موقعیت خدمات شبكه با توان بالا داشته باشد، خصوصی سازی و مقررات زدایی خدمات ارتباطی به منظور افزایش كارایی در سیستم مخابرات در كشورهای در حال توسعه و توسعه یافته مورد تاكید قرار می گیرد.
متغیرهای رفتاری نظیر میزان مهارت نیروی انسانی بنگاهها، حجم سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و نرخهای دستمزد، از عوامل مهمی هستند كه در پذیرش كسب و كار الكترونیك توسط بنگاهها موثرند. هرقدر بنگاه تجاری در سطح بین المللی از نیروی انسانی متخصص بیشتری برخوردار باشد و منابع بیشتری را به سرمایه گذاری تخصیص دهد، موقعیت بهتــــــری در جذب و پذیرش كسب و كار الكترونیك دارد.
همچنین دستمزدهای بالا همیشه انگیزه عمده ای برای نیروی كار جهت افزایش كارایی و نوآوری به حساب می آید. در نتیجه به كارگیری كسب و كار الكترونیك منافع متعددی را به دنبال دارد. علی رغم اینكه بسیاری از منافع موجود در شكل یك ذكر گردید، بسیاری از بنگاهها به دلیل پایین بودن هزینه مشاركت را قبول می كنند اینترنت باعث ارزانی دسترسی به اطلاعات و بازارهای جهانی می شود. این عامل موجب می گردد سرعت عمل در بازارهای چند منظوره كه برای تولید كالاها و اطلاعات است، بالا برود. به طور بالقوه شكل تازه ای به سازمان دهی زیرساخت مشاغل مــــوجود می بخشد و با ارزش گذاری مجدد، راه را برای انجام معاملات تجاری باز می كند و با مهندسی مجدد بازرگانی محدودیتهایی كه به طور سنتی تولیدكنندگان را از مشتریان جدا می ساخت رها می سازد.
از سوی دیگر، فعالیتهای منفصل و جدا از هم نظیر سفارش، پرداخت و خدمات بعد از فروش، ممكن است به یك فرایند واحد ادغام شده و باعث كاهش هزینه های اعتباری گردد. نتیجه چنین فرایندی منتهی به افزایش كارایی و رقابت پذیری در بین بنگاههای صادراتی است.
تجربه هند
لعل (2002) به منظور ارزیابی رابطه بین كسب و كار الكترونیك و صادرات، مطالعه ای را در هند انجام داده است. در این مطالعه 51 بنگاه تجاری در سه گروه غیرصادراتی، صادراتی و صرفاً صادراتی باتوجه به شاخصهای زیر مورد بررسی قرار گرفته است:
شیوه های كسب و كار الكترونیك؛
میزان مهارت نیروی كار شاغل در بنگاهها؛
فناوری مورد استفاده در بنگاهها؛
بهره وری نیروی كار بنگاهها.
وی در این تحقیق انگیزه صادراتی را تابعی از عوامل فوق قرار داده و به نتایج زیر رسیده است:
بنگاههایی كه رویكرد صادراتی دارند برعكس بنگاههای غیرصادراتی در معاملات تجاری بیشتر از شیوه دروازه شبكه به جای شیوه سنتی OFF-LINE استفاده می كنند.
میزان حجم فروش بنگاههای صادرات گرا بیشتر از بنگاههای غیرصادراتی بوده و در این بنگاهها میزان فروش انجام شده توسط شیوه دروازه شبكه به مراتب بالاتر از سایر روشهاست.
میزان تخصص و بهره وری نیروی كار در بنگاههای صادرات گرا نسبت به بنگاههای غیرصادراتی در سطح بالایی قرار دارد. بیشترین میزان بهره وری نیروی كار در سه گروه بنگاهها مربوط به شیوه دروازه شبكه از كسب و كار تجارت الكترونیك است. همچنین نیروی كار متخصص در بنگاههای صادرات گرا بر شیوه دروازه شبكه متمركز شده اند. این در حالی است كه در بنگــاههای غیرصادراتی شیوه كسب و كار الكترونیك بیشترین نیروی كار متخصص را جذب كرده است.
نتیجه گیری
باتوجه به چارچوب تئوریك مطرح شده و بررسی تجربه هند از كسب و كار الكترونیك برای افزایش انگیزه صادراتی پیشنهادات زیر برای بنگاههای تجاری فعال در امور بازرگانی به بنگاههای بین المللی توصیه می شود. ورود به سازمان تجارت جهانی و قرار گرفتن در وضعیت رقابتی امری اجتناب ناپذیر است. از این رو استفاده از فناوریهای نوین تجاری در بنگاههای صادراتی مورد تاكید قرار می گیرد.
از آنجا كه موفقیت در كسب و كار الكترونیك نیازمند توجه به عوامل جانبی و تاثیرگذار بر آن است. لذا مدیریت حرفه ای و به كارگیری نیروی كار متخصص برای تقویت كسب و كار الكترونیك برای بنگاهها توصیه می شود.

منابع و ماخذ
1 - سرمد سعیدی، سهیل (1382)، كسب و كار الكترونیك چیست؟، ماهنامه تخصصی بازاریابی، شماره 27.
2 - صنایعی، علی (1381)، تجارت الكترونیك در هزاره سوم، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان.
3 - اسنـــــل، ند، آموزش گام به گام اینترنت، ساده ترین روش یادگیری فقط در 24 ساعت، ترجمه كیوان فلاح مشفقی، چاپ اول، تهران 1379، مركز فرهنگی نشر گستر.
4 - K.LAL (2002), E-BUSINESS AND EXPORT BEHAVIOR, EVIDENCE FROM INDIA FIRM WORLD INSTITUTED FOR DEVELOPMENT ECONOMICS RESEARCH.
5 - STRAUB, DETMAR W (2001), E-COMMERCE WHAT IS IT AND WHOSE IS IT GOING?
6 - BEDI, A,S (1999), “THE ROLE OF INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGY IN ECONOMIC DEVELOPMENT: A PARTIAL SURVEY” DISCUSSION PAPER
7,BONN; CENTER FOR DEVELOPMENT RESEARCH, UNIVERSITY OF BON. یونس غربالی مقدم : كارشناس ارشد علوم اقتصادی شركت طرح نواندیشان
پروین اقدامی : دانشجوی كارشناسی ارشد توسعه اقتصادی و برنامه ریزی دانشگاه علامه طباطبایی