خلاصه درس و کتاب «تاریخ حدیث» تألیف کاظم مدیر شانه‌چی

اگر می‌خواهید پاسخ بسیاری از سؤالاتتان در زمینه حدیث و اعتبار آن را بیابید، خواندن کتاب «تاریخ حدیث» تألیف «کاظم مدیر شانه‌چی» را پیشنهاد می‌کنم.

سؤالاتی مثل:
- چرا اینقدر حدیث جعلی وجود دارد؟
- کتب حدیثی معتبر اهل تسنن و شیعه چه کتبی هستند و چقدر قابل اعتماد هستند؟
- اصلاحاتی مثل «اصول» در اصول کافی، یا صحیح در صحیح بخاری و صحیح مسند و... به چه معنی هستند؟

و ده‌ها سؤال و ابهام دیگر که من خودم داشتم و با خواندن این کتاب رفع شد.

اگر حوصله خواندن این کتاب ۲۳۰ صفحه‌ای را ندارید، من برای مرور آخر ترم و اینکه دانشجویان رشته‌های الهیات متأسفانه خلاصه دروس خودشان در دانشگاه پیام‌نور را ندارند، این کتاب را در ۱۱۲ جمله خلاصه کرده‌ام که می‌توانید از طریق لینک‌های زیر دانلود کنید و یا نکات را در ادامه بخوانید:

دانلود خلاصه کتاب تاریخ حدیث (تألیف کاظم مدیر شانه‌چی) با فونت ریز ویژه پرینت و مطالعه

دانلود خلاصه کتاب تاریخ حدیث (تألیف کاظم مدیر شانه‌چی) با فونت درشت ویژه مطالعه روی موبایل

خلاصه دروس و کتب دیگر رشته علوم و قران حدیث را از دست ندهید:

مرکز دانلود خلاصه درس، نمونه سؤال و دیگر مواد مرتبط با رشته علوم و قرآن حدیث دانشگاه پیام نور

موفق باشید؛
حمید رضا نیرومند

خلاصه کتاب «تاریخ حدیث»:

1.    صحابه و تابعین (نسل بعد از صحابه که پیامبر را ندیده بودند) در کتابت حدیث اختلاف کردند.
2.    گروهی مانند ابن عمر، ابن مسعود، زید بن ثابت و... کراهت داشتند و جمعی مانند عمر، علی، انس، جابر و... جایز می‌دانستند
3.    عمر ابتدا خواست احادیث و سنت را جمع کند اما بعداً منصرف شد و گفت: یهود که این کار را با منقولات پیغمبرشان کردند، از کتاب خدا دست برداشتند و به سنت پرداختند
4.    اولین کسی که به تدوین حدیث پرداخت، عمربن عبد العزیز در اوایل قرن دوم بود
5.    البته پیروان علی(ع) (شیعه)، به ویژه امام باقر (۷۴-۱۱۴ه. ق) و فرزندش امام صادق، قبل از عبدالعزیز، اصحاب خویش را به نوشتن و ضبط حدیث ترغیب می‌کردند
6.    در قرن سوم هجری، جمعی از پیشوایان حدیث در منقولات و مرویات تجدید نظر کردند... دسته‌ای از اصطلاحات به نام علم الحدیث تدوین شد، و سپس مطالب دیگری که اطلاع از آن‌ها برای محدّث لازم بود به آن اضافه کردند و مجموعه این اصطلاحات را «مصطلح الحدیث» نام گذاردند. و مصطلح الحدیث و معرفة الرجال را که هر دو به کیفیت سند مربوط است، اصول الحدیث نامیدند.
7.    تعریف واژه‌های غریب الالفاظ، فن موضوعات، متفردات، قرب الاسناد، مسلسلات در ص ۶
8.    حدیث در لغت به معنی کلام، خبر و جدید (ضد قدیم) است/چون هر خبر و سخنی حاوی یک مطلب جدید است، آن‌را حدیث نامیده‌اند/قرآن: کلام قدیم، سخن پیامبر: حدیث
9.    حدیث در اصطلاح: کلام که حاکی از قول یا فعل یا تقریر پیغمبر باشد. بعدها اهل سنت قول و عمل صحابه و شیعه قول و عمل ائمه را در شمار حدیث دانستند.
10.    معاذ بن جبل یکی از ۷۰ نفری است که در منی به محضر پیامبر مشرف شد و تقاضای مهاجرت ایشان را به مدینه نمود
11.    به نوشته ابن سعد، داناترین اصحاب به حلال و حرام بود و یکی از شش نفری که قرآن را جمع کرد
12.    در سال‌های آخر عمر پیامبر و پس از فتح مکه، وفود قبایل تازه‌مسامان در مدینه خدمت پیامبر می‌رسیدند و از احکام شریعت سؤال می‌کردند.  (سوره اذا جاء نصر الله...) باب وفودالعرب در کتب سیره و تواریخ اسلامی در این زمینه است
13.    مکثّرین صحابه کسانی هستند که به کثرت نقل حدیث مشهورند. انس بن مالک، جابر بن عبدالله، عبدالله بن عباس، عبدالله بن عمر، ابوهریره، عایشه
14.    چون معاویه ناقلان حدیث از علی(ع) را می‌کشت، احادیثی که از آن جناب بیان می‌شد یا بدون منبع ذکر می‌شد یا به فراموشی سپرده می‌شد وگرنه علی، ابوبکر و عبدالله بن مسعود جزء سابقین هستند و بیشترین حدیث را حفظ بوده‌اند.
15.    یارانی همچون: حجر بن عدی، کمیل بن زیاد، میثم تمار و رشید هجری و قنبر به دست حجاج استاندار عراق از طرف عبدالملک به شهادت رسیدند.
16.    صحابه: کسی که پیامبر را در حال اسلام دیده باشد. ولی علمای اصول: کسی که مدت زیادی با پیغمبر مجالست داشته باشد
17.    شمار اصحاب پیامبر در هنگام رحلت: ۱۱۴هزار نفر که حدود ۱۰۰هزار نفرشان از پیامبر استماع حدیث کرده‌اند
18.    ابن‌عبدالبر در کتاب الاستعیاب اسامی ۳۵۰۰نفر از صحابه
19.    دلیل مخالفت عمر با جمع و ثبت احادیث پیامبر: یهود این کار را کرد، به جای کتاب خدا سراغ احادیث رفت... /مسلماً جمع حدیث از قرن دوم هجری شروع شده
20.    اولین کسی که به فکر جمع احادیث رسید عمربن‌عبدالعزیز (خلافت: ۹۹تا۱۰۱) بود/به همه نقاط نوشت که احادیث رسول خدا را جمع کنند/در شیعه، امام باقر بود
21.    در صدر اسلام معتمدترین شهرها از لحاظ نقل حدیث نبوی: مدینه، پس ازآن بصره و سپس شام/موطّأ مالک: تألیف مالک‌بن‌انس (۹۰-۱۷۹) نقل از۸۵مرد و۲۳زن صحابی
22.    موطّأ یعنی کتاب منقح و ممهّد=مجموعه‌ای برای جمع آثار نبوی/قبلاً تألیفات حدیثی را جامع، یا مصنف یا مؤلَّف می‌نامیدند
23.    قبل از موطّأ: صحیفه همام (۱۳۲) (مشخص نیست راوی خودش است یا به او نسبت داده‌اند) /کتاب سلیم‌بن‌قیس (از تابعین؛ امامان علی و حسن و حسین را درک کرده)
24.    نعمانی: بین حاملین علم و راویان از ائمه، خلافی نیست که کتاب سلیم‌بن‌قیس، اصلی از بزرگ‌ترین کتب اصول است... بلکه اقدم اصول مزبور است ص۳۲
25.    برخی آثار حدیثی شیعه: عهدنامه امام علی به مالک اشتر/مسند زید (شهید ۱۲۰ه) /رساله حقوق امام سجاد/صحیفه سجادیه/رسائل امام صادق
26.    انواع کتب حدیث: ۱-مصنفات: به ترتیب فقهی مرتب شده و شامل احادیث و اقوال صحابه/۲-مسانید: ذیل نام هر صحابه، مجموعه احادیث وارده ازاو (صحیح|ضعیف) آمده
27.    ۳-معاجم: احادیث بر حسب صحابه یا شیوخ مؤلف و احیاناً به ترتیب بلاد مرتب شده/۴-سنن: احادیث احکام بترتیب ابواب فقهی (مثل طهارت، صلوة و...) مرتب شده
28.    پس از مالک، عصر طلایی حدیث شروع شد/صحاح ستّه (در رأس مجامع حدیث اهل سنت): صحیح بخاری/صحیح مسلم/سنن ابن‌ماجه/سنن ابی‌داوود/جامع ترمذی/سنن نسائی
29.    بخاری: ۱۹۴تا۲۵۶/پدرش ارث بزرگی برایش گذاشت لذا توانست برای اخذ حدیث به بیشتر بلاد مشهور (خراسان، عراق، حجاز، شام و مصر) مسافرت کند/۹۶ساله درگذشت
30.    محدثین بغداد برای آزمایش او، ۱۰۰حدیث را دستکاری کردند، او همه را به‌ترتیب با متن و سند صحیح خواند! /او برای نوشتن هر حدیث غسل و دو رکعت نماز...
31.    بخاری: صحیح را طی ۱۶سال و از بین ۶۰۰هزار حدیث که بین من و خدا حجت است انتخاب وتدوین کرده‌ام/حکم عجیب او: دو کودک که از یک گاو شیر بخورند: محرم!
32.    مسلم: ۲۰۶ تا ۲۶۱/به حجاز، عراق، شام و مصر سفر کرده/از بین ۳۰۰هزار حدیث انتخاب کرده/حافظ ابوعلی: در زیر آسمان، کتاب حدیثی به صحت صحیح مسلم نیست
33.    محرک اولیه بخاری این جمله از استادش بوده که گفته در قلبم اثر کرد: چه خوب بود اگر کتاب مختصری شامل احادیث صحیح رسول اکرم جمع می‌شد. ص۴۶
34.    مسند احمدبن‌حنبل (پیشوای مذهب حنبل/متولد۱۶۴) بزرگ‌ترین کتابی است که از متقدمین و قبل از تدوین صحاح سته به‌جا مانده؛ زیرا حاوی ۳۰هزار حدیث است
35.    دلایل اهمیت مسند احمدبن‌حنبل: در آغاز سده سوم بوده/فضایل اهل بیت و علی(ع) فراوان دارد/تعصب نداشته و از امام صادق و باقر هم حدیث دارد/... ص۵۵
36.    به سلسه سند حدیث، وسایط گفته می‌شود/امام علی(ع): اذا حدثتم بحدیث فاسندوه الی الذی حدثکم/از آغاز سده نخست، اصحاب و تابعین وسایط را ثبت کردند
37.    ثبت وسایط، مزیتی برای دین اسلام است که در ادیان دیگر نیست/بقیه ادیان، مرسلاً از انبیاء نقل کرده‌اند/مورد شک و تردید و لااقل در مرتبه نازل‌تر
38.    به اطلاعات خبرگان و اهل فن در زمینه وسایط، علم جرح و تعدیل گفته می‌شود/علم رجال: شامل جرح و تعدیل و معرفت روات حدیث است/این دو علم ادغام شدند
39.    حافظ شعبة‌بن‌ااحجاج‌الوسطی: اولین کسی که در جرح و تعدیل مورد اعتماد بوده و مرجع به شمار میرفته (امیرالمؤمنینِ حدیث بوده/م۱۶۰) /بعد: فضل‌بن‌دکین
40.    بخاری ۳کتاب تاریخ کبیر، تاریخ وسیط و تاریخ صغیر را در احوالات راویان حدیث و اقوال عالمان جرح و تعدیل نوشت/پس از آن علم رجال رو به کمال نهاد
41.    شیعه احادیث صادره از معصومین را مانند احادیث مرویه از پیغمبر (که مسنداً یا مرسلاً... و یا مضمون قول پیامبر نقل شده) حجت و مرجع احکام می‌داند
42.    عبدالله‌بن‌ابی‌رافع با کتاب «تسمیة من شهد مع امیرالمؤمنین» (و کتاب الجمل والصفین والنهروان)، اولین کسی‌ست که در زمینه علم رجال شیعه کتاب نوشته
43.    از آغاز غیبت، نیازبه شناسایی ناقلان حدیث بیشتر شد/لذا کلینی ضمن جمع‌آوری مجموعه بزرگ حدیث شیعه (کافی؛ که ۲۰سال طول کشید) کتابی در رجال حدیث نوشت
44.    کتب اربعه شیعه در علم رجال: اختیار از شیخ کشی/رجال و فهرست از شیخ طوسی/رجال از شیخ نجاشی (م۴۵۰)
45.    در کتب رجالیه معمولاً به ذکر راوی، زمان وی (صحابی کدام امام) و مقامش در وثاقت یا ضعف (جرح و تعدیل) می‌پردازند/رجال بروجردی ابتکار جالبی داردص۸۰
46.    اجازه در اصطلاح محدثان: اذن شفاهی یا کتبی به کسی در نقل روایت و حدیث/افراد واجد صلاحیت از ناحیه مشایخ حدیث رسماً مجاز به نقل حدیث می‌گردیدند
47.    برای کسب اجازه، شخص باید کتاب حدیث را می‌نوشت و سماع می‌کرد/مناوله: کتابی را از کسی گرفتن و ازآن کتاب نقل کردن/حکم این کار ازنظر سید مرتضی: ص۸۷
48.    عرض: قرائت حدیث نزد استاد/امالی: مجالس حدیث که استاد و شاگرد کتاب یکدیگر را مقابله می‌کرده‌اند که اشتباه در نوشتن نشده باشد
49.    مصطلح‌الحدیث (یا درایه): مجموعه‌ای از اصطلاحات مرتبط با حدیث (مثل صحیح، متصل، ناسخ، منسوخ و...) ودیگر مطالبی که اطلاع از آن‌ها برای محدث شایسته است
50.    نخستین کسی که در علم مصطلح‌الحدیث کتاب نوشت: قاضی ابومحمد رامهرمزی (م۳۶۰) کتاب: المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی/بعد از او: حاکم نیشابوری
51.    اولین دانشمند شیعی که اصطلاحات حدیث را متداول کرد، ابن طاووس، جمال‌الدین ابومنصور، حسن‌بن‌یوسف (م۷۶۸) است/سپس، اولین کتاب، البدایة شهید ثانی است
52.    عزالدین‌حسین‌بن‌عبدالصند حارثی شاگرد شهید ثانی است و شیخ بهاءالدین‌محمد (شیخ بهایی) فرزند عزالدین
53.    از متقدمین شیعه که به تألیف کتاب حدیث پرداختند سلمان فارسی (حدیث جاثلیق) و ابوذر (وقایع پس از رسول) هستند/عنوان شیعه شامل: سلمان، ابوذر، مقداد، عمار
54.    همانگونه که اهل سنت عمل و فتوای صحابه را در شمار حدیث می‌دانند، شیعه اقوال ائمه اهل بیت را گرچه از پیغمبر نقل نکنند در شمار حدیث می‌آورند
55.    کسانی از ثقات که با اختلاف مذهبشان از امام صادق(ع) روایت کرده‌اند، ۴هزار نفر بوده‌اند/برخی موفق به گردآوری و تدوین کتاب شدند: اصول اربعمائه
56.    حسن‌بن‌علی‌بن‌وشّاء: در مسجد کوفه ۹۰۰شیخ را درک کردم که همه می‌گفتند: حدثنا جعفربن‌محمد/شیعه ازعهد امام علی تا ا. عسکری ۴۰۰کتاب اصول تصنیف کرده
57.    چرا بیشتر احادیث شیعه از امام صادق است؟ ۱-طول مدت امامت (۱۱۴تا۱۴۸) ۲-رسمیت یافتن تدریس حدیث در این عصر۳-مهاجرت و توقف ۲ساله ایشان در کوفه شیعه
58.    از این۴۰۰اصل (اصول اربعمائه)، ۷۸اصل تا نیمه قرن۵ که نجاشی و شیخ طوسی می‌زیسته‌اند وجود داشته/تعداد با نام مؤلف در فهرست شیخ و رجال نجاشی آمده
59.    سید بحرالعلوم (م۱۲۱۲): منظور از اصل در اصطلاح محدثین شیعه: کتاب مورد اعتمادی که از کتاب دیگری اخذ نشده باشد/احتمال نسیان و... در اصول کمتر است
60.    اصحاب اجماع، گروهی از بزرگان اصحاب ائمه‌اند که بر صحت روایات منقوله از آنان ادعای اجماع شده؛ گرچه روایات آنان از معصوم، مرسل یا مرفوع باشد
61.    زرارة‌بن‌اعین: از اجلاء اصحاب امام باقر و صادق/قاری قرآن/فقیه و متکلم و ادیب/امام صادق: اگر زراره نبود احادیث پدرم از بین می‌رفت
62.    اصحاب اجماع ۲۱ نفرند / در ۳طبقه: ۱- شش نفر از اصحاب امام باقر و صادق / ۲-شش نفر از اصحاب امام صادق و کاظم / ۳- شش نفر از اصحاب امام کاظم و رضا
63.    اکثر روایات شیعه از امامان باقر، صادق، کاظم و رضا است، پس تقدم شیعه در تدوین حدیث تأیید می‌شود چون امامت باقر(ع) ۹۵ه است و صحاح سته بعد از این
64.    کُلینی (اهل ری که در آن زمان یکی از مراکز تشیع و همجوار قم؛ مرکز ثقل حدیث اهل‌البیت بود) رنج سفر و اقامت در بغداد و کوفه را خرید کافی را نوشت
65.    پیامبر (ص): خداوند در رأس هر ۱۰۰ سال، کسی را که رسوم دین را تجدید کند برمی‌انگیزد...  (کلینی را مجدِّد رأس قرن سوم می‌دانند)
66.    کتب اربعه حدیث شیعه: ۱-کافی از ثقة‌الاسلام محمدبن‌یعقوب‌ کلینی رازی/۲-من لا یحضره الفقیه از شیخ صدوق/۳و۴- تهذیب و استبصار از شیخ طوسی (م۴۶۰)
67.    کلیه علمای رجال، کلینی (م۳۲۹) را توثیق نموده‌اند از این‌رو به ثقة‌الاسلام معروف شد/تألیف کافی=۲۰سال رنج/مصادف با حیات نواب اربعه امام عصر
68.    کافی کتاب مفیدی است که در میان کتب حدیث نظیر ندارد، هم از لحاظ کثرت احادیث و حسن ترتیب و هم ضبط و دقت در نقل، و جامعیت در اصول و فروع و... ص۱۳۷
69.    وجه تسمیه: یکی از شیعیان از پراکندگی و اختلاف احادیث به کلینی شکایت می‌کند/کلینی دست‌بکار می‌شود و «کافی» را که برای همه کافی باشد تألیف می‌کند
70.    کلینی در هر باب ابتدا روایات صحیح‌تر را آورده و به‌ترتیب روایاتی که در مرتبه پایین‌تری قرار دارند/کافی ۳بخش دارد: اصول، فروع و روضه
71.    بخش اصول، ۸ کتاب است: العقل و الجهل، فضل‌العلم، التوحید، الحجة (+اخبار خمس)، الایمان و الکفر (و الطاعات و المعاصی)، الدعاء، فضل‌القرآن، العِشرة
72.    اصول کافی: ۳۷۸۵حدیث دارد=یک‌چهارم کل احادیث کافی/فروع کافی: ۲۶کتاب و حاوی ۱۰۷۹۴ حدیث/روضة کافی: فقط یک کتاب و حاوی ۵۹۷ حدیث/مجموعاً ۳۵ کتاب
73.    روضه کافی شامل مواعظ، خطب، رسائل ائمه، قصص و تواریخ است و احکام فقهی در آن کمتر ذکر شده است، لذا اسناد آن فاقد دقتی است که در سایر کتب کافی هست
74.    فقها معتقدند طبق قاعده تسامح در ادله سنن که از حدیث «و من بلغ» استفاده شده، در نقل روایات مربوط به حکم استحباب و کراهت و فضایل و... تسامح رواست
75.    حدیث «من بلغ»: کسی که حدیثی درباره ثواب انجام کاری بشنود و به آن نیت آن عمل را انجام دهد خداوند ثوابش را می‌دهد اگرچه حدیث چنان که شنیده نباشد
76.    شیخ صدوق کتاب من لا یحضره الفقیه را به درخواست شریف‌الدین‌ابوعبدالله که از کتاب «من لا یحضره الطبیب» زکریای رازی در علم طب خوشش آمده بود نوشت
77.    برای اینکه سند روایات به درازا نکشد، شیخ صدوق سندهای احادیث را حذف کرده اما چون علما به او اعتماد کامل دارند، در اسناد شک و تردید نکرده‌اند
78.    تمام علمای شیعه، شیخ‌الطائفه ابوجعفر محمدبن‌حسن طوسی (م۴۶۰) نویسنده دو کتاب تهذیب و استبصار را به جلالت و وثاقت ستوده‌اند
79.    شیخ طوسی ۵سال شاگرد شیخ مفید (م۴۱۳) در بغداد بوده و ۲۸سال شاگرد سید مرتضی (شاگرد و جانشین شیخ مفید، م۴۳۶) /پس از سیدمرتضی، شیخ طوسی مرجع تشیع شد
80.    شیخ طوسی پایه‌گذار علوم اسلامی در مذهب شیعه است/او بود که حوزه علمی شیعه را به نجف انتقال داد/تربیت شاگردانی شایسته + تألیفاتی ارزنده (۴۳تا)
81.    تهذیب، شرح کتاب مقنعة از استاد وی شیخ مفید است که یک دوره فقه را به‌اختصار در برمی‌گیرد و شیخ طوسی اخبار هر باب را به تناسب در شرح آن آورده
82.    شیخ در ۲۴سالگی «تهذیب الاحکام فی تشریع الاسلام» را شروع کرده اما پایان آن ۳۰سال طول کشیده/بالغ بر ۱۳۵۹۰حدیث دارد/در احکام بر کافی فزونی دارد
83.    تهذیب مشتمل بر ۲۱ (یا۲۳) کتاب و دارای ۲۶عنوان است که به ۷جزء تقسیم شده: کتاب طهارت و صلوة، الزکاة، صوم، حج، زیارات و جهاد و...،، طلاق وعتق...، میراث...
84.    نام کامل: الاستبصار فیما اختلف من الاخبار/شیخ بمنظور جمع بین اخبار متعارضه نوشته/۳بخش و ۱خاتمه: ۲بخش اول عبادات و بخش سوم در دیگر ابواب فقهی
85.    استبصار، ۹۱۵باب و شامل ۵۵۱۱حدیث است/شیخ استبصار را در مقابل «نِهایة» خود (که حاوی فتاوایش است و از روی احادیث اتفاقی بیان شده) نوشته است
86.    هرچند شیخ در تذهیب و استبصار سندها را کمتر آورده اما در پایان «تهذیبین» و «الفهرست» مشیَّخه خود را تا به راویان اصلی ذکر فرموده=احادیث مستنده
87.    ترتیب وفات مؤلفان کتب اربعه: کلینی (متوفای۳۲۹) /شیخ صدوق (م۳۸۱) / شیخ طوسی (م۴۶۰)
88.    آغاز تدوین کتب اربعه شیعه هم‌زمان با پایان عصر مؤلفین صحاح سته اهل سنت است (فوت نسائی آخرین مؤلف صحاح: ۳۰۳ه)
89.    انواع اصلیّه حدیث که توسط شهید ثانی ابداع شد: صحیح، حسن، موثّق، ضعیف / بحث درباره صحت احادیث کتب اربعه: ص۱۸۸
90.    نظر نویسنده: کتب اربعه با همه عظمتی که برای مؤلفین آن قائلیم نمی‌تواند همه احادیثش صحیح و عاری از قدح باشد همانطور، تمام احادیث صحاح ۶گانه...
91.    با آمدن دولت شیعی صفویه که خود را از سادات و منتسب به اهل بیت می‌شمردند و ترغیب و تشویق علمای شیعه، بازار فقه و حدیث شیعه دوباره رونق گرفت...
92.    در رأس عالمانی که موجب ترویج حدیث شدند، شیخ عزالدین‌حسین، والد شیخ بهائی است که شاگرد شهید ثانی بود و شاگردانی چون محمدتقی مجلسی و... را پرورید
93.    فیض کاشانی در شاهکارش «وافی»، کتب اربعه (کافی، فقیه، تهذیب، استبصار) و دیگر کتب حدیث شیعه را در یک مجموعه گرد آورده تا کار استنباط و فقاهت آسان شود
94.    یادم باشه مجموعه #کتاب «وافی» از فیض کاشانی را تهیه کنم
95.    کتاب شافی منتخب و خلاصه کتاب وافی است که توسط خود فیض کاشانی تهیه شده/وسائل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة توسط شیخ حر عاملی (م۱۱۰۴) تهیه شده
96.    شیخ در وسائل‌الشیعة (که طی ۲۰ سال نوشته شده)، احادیث بیش از ۱۸۰ کتاب (۸۹ کتاب بلاواسطه و ۹۴ کتاب با وساطت کتب دیگر) را گردآوری کرده/۶ جلد/۳بخش
97.    وسائل‌الشیعة جامع‌ترین مجموعه احادیث فقهی شیعه است که از عصر مؤلف تاکنون مدار استنباط احکام فقهی و مرجع فقهای امامیه بوده
98.    شیخ، بعض کتب متداول حدیث را صحیح نمیدانست وازنقل احادیث آن‌ها خودداری فرموده/این منجر به تهیه مستدرک‌الوسائل توسط حاج میرزا حسین نوری طبرسی شد
99.    بحارالانوار تألیف علامه مجلسی، ملامحمدباقربن‌محمدتقی مجلسی اصفهانی است/متوفای ۱۱۱۰ در جامع عتیق اصفهان / پدرش شاگرد شیخ بهایی بوده است
100.    مجلسی ویارانش هر کجا به نسخه‌ای از کتاب حدیثی آگاهی می‌یافتند با خریداری یا استنساخ، منابع روایی راگردآوری نموده و خود، عناوین هر بخش را مرقوم
101.    سفینة‌البحار، از محدث قمی، فهرست جامعی از ابواب و احادیث هر باب و اعلام است که به گونه الفبایی ترتیب داده شده+احادیث هر عنوان بطور اجمال و...
102.    جامع احادیث الشیعة (جامع الاحادیث): مجموعه‌ای شامل احادیث وسائل‌الشیعة و مستدرک‌الوسائل که به امر آیة‌الله بروجردی وباهمیاری شاگردانش تدوین شد
103.    جوامع خمسه: وافی، بحار، وسائل، مستدرک، جامع‌الاحادیث
104.    کتب غریب‌الحدیث یا غریب‌الالفاظ: حاوی اخباری است که در متن حدیثِ آن خبر، لغات و الفاظ مشکل و دور از استعمال یافت شود (لغت از یک قبیله یا کشور)
105.    کتب چهل حدیث یا اربعین از حدیثی از پیامبر نشأت یافته: من حفظ علی أمتی أربعین حدیثاً فی أمر دینها بعثه الله یوم القیامة فی زمرة الفقهاء
106.    امالی: مجموعه حدیثی است که شیخ حدیث (استاد) در مجالس متعدد آنرا املا فرموده باشد، و به همین مناسبت آنرا مجالس نیز نامند/شافعیه، «تعلیقه» گویند
107.    امالی اختصاص به حدیث ندارد/اطلاق بر کتب حدیث، قبل از قرن سوم معمول نبوده/نخستین امالی از قاضی ابویوسف، یعفوب‌بن‌ابراهیم حنفی (م۱۸۳) املا در فقه
108.    اقدم کتب امالی حدیث شیعه امالی شیخ صدوق (م۳۸۱)، امالی شیخ مفید (م۴۳۱)، امالی شیخ طوسی (م۴۶۰) که کراراً در ایران انتشار یافته
109.    موضوعات: موضوع اصطلاحاً به حدیثی که ناقل از خود ساخته باشد (جعل کرده باشد) گفته می‌شود/از همان زمان پیامبر جعل حدیث بااهداف مختلف شروع شدص۲۲۰
110.    لیست کتب با عنوان الموضوعات: ص۲۲۱/اجزاء: جمع جزء مجموعه حدیثی است که فقط از یک شیخ نقل شده باشد یا پیرامون یک مطلب یا موضوع خاص جمع‌آوری شده
111.    کتاب خصال از شیخ صدوق (شامل احادیث عددیه است) یک جزء است/همینطور «مصادقة الاخوان»،  «ثواب الاعمال» /در شیعه گاهی به اجزاء، النوادر نیز گویند
112.    اگر حدیث متصل‌السندی نسبت به دیگر احادیثی که همین راوی یا معاصرینش از معصوم نقل کرده، کمتر واسطه داشته باشد=عالی‌السند/کتب حاوی: قرب الاسناد